«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ամերիկյան «Իմպևա Լեբզի» և «Վիասֆեր Ինթերնեյշնլ» վենչուրային ընկերության նախագահ Թոնի Մորոյանը:
– Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի զարգացման առումով ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում այսօր Հայաստանում:
– Հայաստանը շատ-շատ առաջացած է անցած տարիներուն: 20 տարի է՝ հոս եմ: Հանգրվան հասնելը հաջողություն է, բայց գալ հանգրվանը շատ ավելի դժվար պիտի ըլլա, մենք ավելի պատրաստված պիտի ըլլանք, այսինքն՝ պետք է ավելի պայմաններ ստեղծենք ներդրումներուն և այլն: Կառավարությունն ավելի ուշադիր պետք է աշխատի, որպեսզի այդ միջոցները ստեղծե, քանի որ մենք ունենք որոշ խոչընդոտներ՝ երկիրը պզտիկ է, և մարդոց քանակը քիչ է, և եթե շատ-շատ ընկերություններ գան, մրցակցություն ըլլա, դժվարություններ պիտի ստեղծվի: Այսինքն՝ իրականությունը լավ է, եթե աշխատավարձերը բարձր են, բայց եթե շատ բարձրանան չեն կըրնա ըսել, որ Հայաստանը լավերեն մեկն է աշխարհի մեջ: Բայց պայմաններ պետք է ստեղծվին աստեղ ավելի դյուրացնել ներդրումներուն, ընկերություններ, որ արդեն գոյություն ունին հոս, պետք է ադոնք ավելի ուրախանան:
Նոր ընկերություններեն զատ, ան ընկերությունները, որ էստեղ կաշխատին, ինչպես կրնա կառավարությունն ու միջավայրը նրանց օգնել, որպեսզի լավ հաջողին: Քանի որ որչափ ձայն հանինք, միակ բանը, որ պիտի ըլլա, նոր ընկերություններ պիտի հեռաձայնեն մեզմե մեկուն՝ «Դուք ի՞նչ կկարծեք Հայաստանի մասին, կթելադրե՞ք էրթալ, ուրա՞խ եք…»: Շատեր որ եկած են, այդ ձևով բերած ենք իրենց: Մենք երբ Հայաստան եկանք 1991-ին, ուզեցինք մակարդակ գիտնար և զարգացնել, և 20 տարի է, ինչ ճանապարհ կերթանք Հայաստանի մեջ: Ինձի ըսեցին՝ մեծ ընկերություններ բեր հոս: Ըսեցի՝ մեծ ընկերություններ չեն գա հոս, քանի որ իրենք ժամանակ չունեն: Տեքնիքը, որ գործածած ենք՝ պըստիկ ընկերություններն են:
Ես Սիլիկոնյան հովտի մեջ ընկերություններ կհաստատեմ, 12 ընկերություններ հաստատած եմ, որ հանրային եղած են կամ ծախված են, անոր մասնաճյուղերը Հայաստան դրած եմ: Բայց մասնաճյուղերին ոչ թե պարզ գործեր տված եմ, այլ շատ կարևոր բաներ եմ տված, գիտնալով, որ ընկերությունը կծախվի, և բոլոր ընկերությունները վերջ ի վերջո կծախվին, կամ վեր կելնին, կամ վար կերթան: Ընկերությունները ուզեն-չուզեն պիտի գնեն մասնաճյուղերը Հայաստանի, քանի որ շատ կարևոր բաներ կան ադտեղ. եթե թեստինգ և այլն, կրնա գնալ Հնդկաստան: Անոր համար Հայաստանի մասնաճյուղեր կգնեն: Օրինակներեն մեկը «Սինոփսիսն» է, որ ընկերություններ գնեց ու հոս եկավ: «Մենթորը» («Մենթոր Գրաֆիկս Դիվելոփմենթ Սերվիս» ՓԲԸ.- 1in.am) նույնն ըրավ՝ ընկերություններե մեկը գնեց ու հոս եկավ անցած տարի: Իսկ վերջին ընկերությունը, որ եկավ էլի անցած տարի՝ «Քյուբիք» ընկերությունն էր («Քյուբիք ՋիԹիԷս Ինթերնեյշնլ» ՓԲԸ.- 1in.am), որը մեծ միջազգային ընկերություն է և առաջին ամերիկյան դիֆենս ընկերություններե մեկն է, որ Հայաստանի մեջ է:
Ան կըսեմ որ, պետք է կառավարությունը և միջավայրը ավելի հոգ տանին՝ ինչպես կըրնան ուրախ պահել ընկերությունները, որ հոս են, ինչպես կըրնան բարգավաճիլ, ինչպես իրենց կյանքը ավելի դյուրացնել, մաքսային խնդիրն և այլն: Բայց մենք շատ հուսով ենք, որ անոնք պիտի լուծվին: Բայց երթալով՝ դյուրին պիտի չըլլա, ավելի մրցակցությունը պիտի շիկանա: Հիմա Հայաստանի հարևանները սկսել են բավական ծախսել, և հարևաններեն շատ առաջարկ կա, որ հոն երթանք, օրինակ ինձի շատ առաջարկ եկած է քովի բոլոր երկրներեն:
– Այժմ շատ են գովում հատկապես Վրաստանի հարկային դաշտն ու գործարար միջավայրը, ձեռնարկություն հիմնելու դյուրինությունը:
– Ձեռնարկություն հիմնելը հոս էլ դյուրին է, ադ էրած ենք: Շատ դյուրին է իրականության մեջ: Օրենքներն էլ լավ անցուցած ենք աստեղ, կառավարությունը աշխատակցել է: Իսկ խնդիրները, որ կըրնան լավացնել՝ հարկերի խնդիրները կըրնան պարզացնել, մաքսայինը դյուրինացնել, ազատ գոտիները, որ քանի տարի է կըխոսին ու դեռ չեն ըրած: Ասոնք բաներ են, որ պիտի ըլլա, առաջացած երկիր մը պետք է ընե անոնք, քանի որ ուրիշ հարստություն էստեղ չկա շատ, եթե կառավարությունը կըրնա արտոնություններ տալ՝ հարկային արձակուրդներ և այլն, ուրիշ երկրներ կուտան, նույնիսկ առանց ադոնց, որ մյուսները լավացնեն, որ արդյունավետությունը բարձրանա, մարդիկ կուգան:
– Տեխնոպարկերի դերը ո՞րն է ոլորտի զարգացման հարցում: «Վիասֆերը» Հայաստանում առաջին տեխնոպարկն է, հիմա Գյումրիում են փորձում ստեղծել: Որքանո՞վ է կարևոր և ի՞նչն է գնահատվում տեխնոպարկի համար:
– Չեմ կարծում, որ տեքնոպարկը կառավարությունը հասկըցած է ադիկա լավ ձևով: Եվ կըրնաս միշտ նոր տեքնոպարկեր հորինել, բայց կարևորը, որ ինչ պիտի ընե տեքնոպարկը, ինչ գործունեություն պետք է ունենա և այլն, և այլն: Բայց ավելի հաճելի կըլլար ավելի հասկընալ աշխատող տեքնոպարկի վրա: Օրինակ՝ «Վիասֆերը» 10 տարի է կաշխատի և 3 մեծ ընկերություններ եկած են: «Սինոփսիս» հոս պիտի չըլլար, եթե «Վիասֆերը» չըլլար հոս: Ձեզի հարյուրեն հարյուրը կըսեմ. Մոսկվա պիտի երթային, ես խոսեցի, որ հոս բերեցինք: «Մենթորը», «Քյուբիքը» պիտի չըլլային և այլն: Նոր տեքնոպարկ ընելու տեղ, սկիզբը պետք է ավելի լավ մտածել՝ ինչպե՞ս զորացնել աստե և այլն, վերջը նայել՝ ադ տեքնոպարկը ինչպե՞ս կըրա օգնել, բնակչություն կա՞ ընդեղ աջակցություն ընելու համար, ուրիշ ի՞նչ միջոցներ կան: Գաղափարը լավ է` Գյումրի և այլն, բայց պետք է գիտնալ՝ ինչպես կիրարկիլ ու հաջողիլ:
Ընկերությունը սկսիլը շատ դյուրին է, բայց ընկերությունը հաջողցընելը շատ դժվար է: Սա պըստիկ ընկերություններ շատ կան Հայաստան, որ 40-50 հոգի շուկա ունին և կուզին իմանալ` ինչպես միջազգային շուկա գտնին: 1996-98 թթ. ժամանակ 3-4 հատը, 6 հատը կհաջողեր, բայց ադիկա բաբլ էր: Հիմա շատ քիչերը կըհաջողին: Այսպիսով, որ տեքնոպարկ կնես, շատ-շատ կարևոր է ադ կարողությունները, փորձառությունները գործելու իմանաս ծայրեծայր: Այստեղի շուկան շատ պըստիկ է: Անշուշտ start-up-երը շատ կարևոր են՝ նոր գաղափարներ, նոր բաներ կբերեն, անոր համար է մեծ ընկերությունները կգան հոս ու կգնեն դրանք: Մեծ ընկերություններն էլ շատ կարևոր են, քանի որ անոնք դրամական ուժեղ են, և հարստություն ունին իրենց գործիքներուն և կարողություններուն և ցանցերուն, ադ փորձառությունը շատ կարևոր է Հայաստանի համար: Ամեն դեպքում, երկուսն ալ շատ կարևոր են:
– Ոլորտի զարգացման համար շատ կարևոր է կրթությունը, սակայն մեզ մոտ գործարարները շատ ժամանակ բողոքում են շրջանավարտների գիտելիքների մակարդակից, և այդ իսկ նպատակով ձեռնարկություններն իրենց նախաձեռնությամբ վերապատրաստումներ են կազմակերպում: Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում կրթական մակարդակը:
– Կրթական մակարդակը բավական լավ է և ջանքեր կան համալսարաններում: Մեզի համար շատ կարևոր է. եթե համալասարան չեղավ, ուրդե մարդիկ պետք է գտնան, քանի որ մեր բնակչության թիվը շատ պզտիկ է: Հիմա եթե մեկ ուրիշ մեծ ընկերություն բերենք, անկարելի է գործել, քանի որ թիվը քիչ է: Համալսարաններին տրված գործիքները շատ կօգնեն, բայց պետք է մենք ավելի ուշադրություն դարձնենք կրթական մակարդակը կրցածին չափ բարձրացնենք, քանի որ եթե ուզում ենք լավ վճարվիլ, ամենաշատը վճարվիլ, ուրեմն մեր մակարդակը պետք է ամենալավն ըլլա: