2003 թվականի հոկտեմբերի 31-ի 58/4 բանաձևով Միացյալ ազգերի կազմակերպությունը դեկտեմբերի 9-ը հռչակեց Կոռուպցիայի դեմ պայքարի միջազգային օր: 2006 թ. մշակվել է Կոռուպցիայի դեմ պայքարի ՀՀ ռազմավարական ծրագիրը, որի շրջանակում ոստիկանության կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի գլխավոր վարչության կոռուպցիոն և տնտեսության դեմ ուղղված հանցագործությունների վարչությունը 2008 թ. բացահայտել է կոռուպցիոն հանցագործության 96 դեպք, որից 26-ը կաշառակերության դեպքերն են, 2009-ին` համապատասխանաբար 146 և 36 դեպք, իսկ 2010 թ. 11 ամիսների ընթացքում` 168 և 38 դեպք: «Երբ մենք խոսում ենք ՀՀ-ում կոռուպցիոն հանցագործությունների մասին, բոլորը պատկերացնում են, որ խոսքը կաշառակերության մասին է։ Բայց դա ամենևին էլ այդպես չէ»,- ընդգծեց «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակից, Ոստիկանության կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի գլխավոր վարչության կոռուպցիոն և տնտեսության դեմ ուղղված հանցագործությունների վարչության պետ, ոստիկանության գնդապետ Սամվել Ջեյրանյանը:
– Կոռուպցիոն հանցագործությունների բացահայտման ի՞նչ արդյունքներ է գրանցել Ձեր վարչությունը հակակոռուպցիոն ծրագրի մշակումից ի վեր: Արդյոք արդյունավե՞տ է գործում կոռուպցիայի դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագիրը:
– Կոռուպցիոն հանցագործությունները Քրեական օրենսգրքի թվով 31 հոդվածներով նախատեսված հանցագործություններն են, որոնք կատարվել են պաշտոնատար անձի կողմից պաշտոնական դիրքի չարաշահմամբ կամ անգործության հետևանքով: Իսկ կաշառք ստանալը, կաշառք տալը, կաշառքի միջնորդությունը կոռուպցիոն հանցագործությունների տեսակներից են, և օպերատիվ ճանապարհով շատ բարդ է դրանք բացահայտելը: Այդ իսկ պատճառով նման հանցագործությունների բացահայտման թիվը քիչ է: ՔՕ-ի 312 հոդվածի համաձայն, այն անձը, որից կաշառք են պահանջում, պետք է դիմի իրավապահ մարմիններին և հայտարարություն տա: Այդ դեպքում քաղաքացին ազատվում է քրեական պատասխանատվությունից։ Մենք դա բացատրում ենք քաղաքացիներին։ Մեզ մոտ հիմնականում գալիս են այն մարդիկ, որոնց ոսկորին դանակն արդեն հասել է` ճարահատված, երբ տեսնում են, որ էլ ուրիշ ճանապարհ չկա: Սակայն հարկ է նշել, որ կաշառքը մի բան է, որը ձեռնտու է գործարքն իրականացնող երկու կողմերին էլ, բայց ոչ` պետությանը: 2010-ի 11 ամիսների ընթացքում ունենք կաշառակերության բացահայտված 38 դեպք 168 դեպքից, այսինքն՝ մեր վարչության կողմից բացահայտված կոռուպցիոն հանցագործությունների 24 տոկոսը կաշառակերությունն է: Մնացածը յուրացումն է, պաշտոնական դիրքի չարաշահումը, առևտրային կաշառքը, փողերի լվացումը, չարամտորեն հարկերից խուսափելը:
– Բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ Հայաստանում ամենակոռումպացված համակարգերն են դատախազությունը և իրավապահ մարմինները: Պարոն Ջեյրանյան, համաձա՞յն եք այդ գնահատականի հետ, և Ձեր վարչությունն ունի՞ որոշակի վիճակագրություն, թե որ ոլորտներն են ամենակոռումպացվածը մեր երկրում:
– Ոչ, նման վիճակագրություն մենք չունենք, վիճակագրությունը հիմնականում հրապարակում է մեր ինֆորմացիոն կենտրոնը, բայց իրենք էլ տալիս են ըստ բացահայտված գործերի, ինչն էլ օբյեկտիվ պատկերը ցույց չի տալիս: Մենք այսօրվա դրությամբ բացահայտում ենք այն հանցագործությունները, որոնք հնարավոր են: Ասել, թե այս կամ այն բնագավառում կաշառակերության դեպքեր չկան, կամ մեկ այլ բնագավառում կան՝ ճիշտ չէ, քանզի քանի կա մարդ էակը, որն ուզում է միշտ ապրել ավելի լավ, քան ինքը վարձատրվում է, կաշառակերությունը կլինի: Սակայն վերջնակետում պաշտոնյան չի որոշում, որ ինքը պետք է ապրի կաշառքով, այլ այն մարդը, որը դրդում է պաշտոնյային կաշառք վերցնել: Վերջինս էլ մեկ-երկու անգամից հետո արդեն սովորում է կաշառք վերցնել:
– Այդուամենայնիվ, վերանանք թվերից և վիճակագրությունից, Դուք՝ որպես համակարգում աշխատող մարդ, համաձայն չե՞ք, որ իրապես իրավապահ համակարգն ու դատախազությունը մեր երկրի ամենակոռումպացված բնագավառներից են:
– Իհարկե ոչ, նման բան չի կարելի ասել: Եթե վիճակագրությունը դնենք մի կողմ և տեսնենք, թե ինչ է կատարվում մեր դպրոցներում, երբ ուսուցիչը երեխայից փող է վերցնում հինգ նշանակելու համար: Դրանով ուսուցիչը փչացնում է երեխային, որի մոտ արմատավորվում է, որ առանց սովորելու կարելի է դրական գնահատական ստանալ: Բուհական համակարգում ևս մենք միակ երկիրն ենք, որտեղ ծնողը գումար է տալիս, որ իր երեխան չսովորի: Դա մեր մենթալիտետն է: Պարզ է, որ այս դեպքերում ոչ մի ծնող մեզ չի դիմի և ասի, թե իր երեխայից գնահատականի համար փող են ուզել:
– Իհարկե, բուհը կարևոր է, սակայն համաձայնեք, որ իրավապահ համակարգում գոյություն ունեցող կոռուպցիան ավելի վատ հետևանքներ է ունենում երկրի համար. չէ՞ որ այս դեպքում տուժում է արդարադատությունը: Չե՞ք կիսում այդ կարծիքը:
– Ես Ձեզ հետ համաձայն եմ, որ կոռուպցիան ինքնին վնաս է մեր հասարակությանը: Ի դեպ, ՀՀ-ում կաշառակության ոչ մի դեպք չի արվում օրենքը խախտելով, ամեն ինչ արվում է օրենքի սահմաններում: Այսինքն` պաշտոնյան կարող է որևէ գործ անի, սակայն չի անում, բարդացնում է պրոցեսը, այնուհետև կաշառք վերցնելով՝ անում է տվյալ գործը հենց օրենքի սահմաններում: Պարզ է, որ եթե մենք ստուգենք, որևէ խախտում չենք կարողանա արձանագրել:
– Իսկ այդ դեպքում ի՞նչ պետք է անել: Այսօր վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ հարցված 10 հոգուց ութը նշում է, որ առանց կաշառք տալու չի կարող լուծել իր խնդիրները:
– Պատճառն այն չէ, որ մեր պետությունը ճիշտ համակարգ չի մշակել, դա մեր մենթալիտետից է գալիս` սովետի ժամանակներից: Մեզանում ամոթ է ասել այն, ինչ տեսար կամ լսեցիր. դա ընկալվում է ոչ թե որպես աջակցություն պետությանն ու իրավապահ մարմիններին, այլ՝ այսպես ասած «գործ տալ»: Հենց այդտեղից էլ գալիս են մեր խնդիրները, երբ մարդը չի պայքարում սեփական անձի համար. փոխանակ օրինական դիմեն մեզ, ասեն, որ իրենց շահագործում են, ասում են՝ չէ, ավելի հեշտ է փողը տամ` պրծնեմ:
– Այսօր ցանկացած խնդիր կապում են հայերի մենթալիտետի հետ, սակայն մենք տարածաշրջանում ունենք Վրաստանի օրինակը: Երկիր, որը մի քանի տարում լուրջ առաջընթացների է հասել կոռուպցիայի դեմ պայքարում: Ի՞նչն է խանգարում Հայաստանին վերանալ մենթալիտետ կոչվածից և համակարգված պայքար իրականացնել:
– Ես Վրաստանի օրինակը չգիտեմ և որևէ բան չեմ կարող ասել, բայց հասկանալի է, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարը պետք է լինի համաժողովրդական: Չի կարող ինչ-որ մեկը որոշում կայացնել, ցուցում իջեցնել, թե՝ ով կաշառք վերցնի, գլխատում ենք: Օրինակ` Լոնդոնում գրպանահատներին կախաղան էին հանում, սակայն ամենաշատ գրպանահատության դեպքերը գրանցվել են հենց այդ հրամանի իրականացման տարում: Պետք է պարզապես մեր ժողովրդի մտածելակերպը փոխել, ինչն էլ կամաց-կամաց է լինում: Մենք մանկապարտեզից սկսած մեր երեխաների մեջ պետք է ազնվություն սերմանենք, եթե միայն օրենքով դա քարոզենք, ապա չի ստացվի: Միացյալ Նահանգների համար ասում են, թե բոլորը լավ են ապրում, օրենքի երկիր է, բայց համոզված եղեք, որ այնտեղ գողություն էլ կա, կաշառակերություն էլ: Այո, այնտեղ 110 հազար դրամ կաշառք չեն վերցնի, այնտեղի թվերն ուրիշ են` 50 հազար դոլար և ավելի: Միակ ճանապարհն այն է, որ կոռուպցիան պարտադիր պիտի պատժվի, քանի որ եթե անպատիժ մնան, որոշ պետական չինովնիկներ իրենց ավելի վատ են պահելու: Նրանք իրենց պաշտոնն օգտագործելու են որպես բիզնեսի մի ձև:
– Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ պաշտոնական դիրքի չարաշահման համար շատ բարձր դիրք զբաղեցնող քիչ պաշտոնյաներ են պատժվել, հիմնականում տուժում են միջին և ցածր օղակներում աշխատող պաշտոնյաները: Այդ պարագայում, ինչքանո՞վ կարող է արդյունավետ լինել հակակոռուպցիոն պայքարը, երբ դրա գլխավերևում կանգնած մարդիկ չեն պատժվում:
– Իհարկե, այդ խնդիրը կա, սակայն վերևում նստած կոռումպացված չինովնիկը ոչ մի անգամ հասարակ մարդկանց հետ չի շփվում: Օրինակ` «Փարոս» ծրագրի շրջանակներում մենք շատ բողոքներ ենք ունենում, որ երբեմն տեսուչները «Փարոս» ծրագրի շրջանակներում ընդգրկելու համար քաղաքացուց գումարներ են շորթում, և պարզ է, որ տեսուչը վերահսկվում է իր ղեկավարի կողմից: Սակայն նա հաստատ չի ասի, որ իր վերցրած կաշառքից բաժին է հանում վերադասին: Իսկ եթե չեն ասում, ապա մենք որևէ կերպ չենք կարող քրեական գործ հարուցել ղեկավարի դեմ. մեծ չինովնիկներին բռնելը շատ դժվար է:
– Հայաստանում, բացի վարչական կոռուպցիայից, արմատավորվում է նաև քաղաքական կոռուպցիան, որի դասական դրսևորումը ընտրակաշառքն է: Պարոն Ջեյրանյան, այդ դրսևորման դեմ ինչպե՞ս եք պայքարում:
– Այստեղ կրկին մեր քաղաքացիների մոտեցումն է պատճառը: Բազմաթիվ են ընտրակաշառքի մասին խոսակցությունները, սակայն մինչ օրս չկա մեկը, որը գա մեզ մոտ և ասի՝ ինձ տվել են 5000 դրամ, որպեսզի ես քվերակեմ այս կամ այն թեկնածուի օգտին: Շատերը կարող են արտահայտել իրենց կարծիքը, սակայն ես՝ որպես ոստիկանության համակարգում աշխատող մարդ, չեմ կարող նման հայտարարություն անել, քանզի մեզ պետք է կոնկրետ հայտարարություն, կոնկրետ անձ, որը թե՛ քննության ընթացքում և թե՛ դատարանում իր խոսքը պնդի:
