Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի Իտալիա այցի կապակցությամբ մենք անդրադարձել էինք հանգամանքին, որ նրան ուղեկցում էր տիկինը՝ Մեհրիբան Ալիեւան: Վերջինս տարիներ առաջ «Հեյդար Ալիեւ հիմնադրամի» միջոցներով ֆինանսավորել է Վատիկանի մի քանի վերականգնողական ծրագրեր, ուշադրություն էինք հրավիրել Կաթոլիկ եկեղեցու հովվապետի եւ Իտալիայի կառավարության հարաբերությունների եւ առհասարակ միջազգային քաղաքականությանը Հռոմի պապի ազդեցության վրա:
Մեր կանխատեսումը, որ Մեհրիբան Ալիեւն ամենեւին էլ ճամփորդական նպատակներով չէ, որ ամուսնուն ուղեկցել է, հաստատվում է. սեպտեմբերի 11-ին Սուրբ աթոռ է այցելել Ադրբեջանի նախագահի օգնական Անար Ալեքպերովը եւ Վատիկանի քաղաք-պետության նահանգապետ կարդինալ Ֆերնանդո Վերգես Ալզագայի հետ ստորագրել «Սուրբ Պողոս» բազիլիկի վերականգնողական աշխատանքների ֆինանսավորման պայմանագիր:
Ֆորմալ առումով գործարքի ադրբեջանական կողմը դարձյալ հանդիսանում է «Հեյդար Ալիեւ հիմնադրամը»: Դա նշանակում է, որ համաձայնությունը ձեռք է բերվել, ավելի ճիշտ՝ Վատիկանին ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերելու պատրաստակամություն հայտնվել է Մեհրիբան Ալիեւայի եւ Կաթոլիկ եկեղեցու բարձրաստիճան ներկայացուցիչներից մեկի հանդիպման ընթացքում:
Ամենեւին էլ բացառված չէ, որ նույն ժամերին, երբ Իլհամ Ալիեւը բանակցել է Իտալիայի նախագահի եւ վարչապետի հետ, Մեհրիբան Ալիեւան արժանացել է հենց Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապի ընդունելությանը: Այսպես թե այնպես՝ փաստ է, որ Ադրբեջանը Սուրբ աթոռի հետ շարունակում է գործնական հարաբերություններ խորացնել:
Եվ այս համատեքստում ամենեւին էլ արտառոց չէ, որ Վատիկանի պաշտոնաթերթն ներկայիս Արեւելյան Անդրկովկասի քրիստոնեական ժառանգությունն անվանել է «ուդի-աղվանական»: Ճիշտ է, Սուրբ աթոռում Հայաստանի դեսպանի միջամտությունից հետո նույն տեղում ներկայացվել է նաեւ հայկական տեսակետը, բայց եթե բանավեճի փուլում Վատիկանը գործնական պայմանագիր է կնքում Ադրբեջանի հետ, ապա բացահայտվում է, որ Սուրբ աթոռը Բաքվի հետ խորքային կապեր ունի:
Ադրբեջանի առաջնահերթություններից մեկը Կովկասում աղվանա-ուդիական ինքնության միջազգայնացումն ու այդ ժառանգության իրավահաջորդության լեգիտիմացումն է: Ղազախստանում «Քոչվորների համաշխարհային խաղերի» բացմանն Իլհամ Ալիեւի բացակայության բուն պատճառն այն է, որ նա քաղաքակրթական ինքնության հարց է լուծում:
Սա, թերեւս, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների ամենախնդրահարույց եւ չափազանց բարդ հարցն է, որ եթե չկարգավորվի՝ իրավական ոչ մի պայմանագիր ըստ էության չի գործելու, որովհետեւ Բաքվի քաղաքակրթական հավակնությունները չեն սահմանափակվում ԽՍՀՄ-ից ժառանգած սահմաններով, ընդգրկում են Հայաստանի գրեթե ամբողջ տարածքը:
Հնարավո՞ր է այդ խնդիրը բերել հայ-ադրբեջանական քաղաքական բանակցությունների օրակարգ: Այս փուլում դա հնարավոր չէ, բայց որ Վատիկանի հետ Բաքվի խորացող հարաբերությունները հայ-ադրբեջանական կարգավորման գործընթացին ազդել, ազդում եւ ազդելու են՝ երկու կարծիք լինել չի կարող:
Հայաստանի կառավարությունն, իհարկե, Վատիկան-Բաքու համագործակցությանը միջամտել չի կարող, բայց մի՞թե չկա նաեւ դրանք հակակշռելու հնարավորություն: Վատիկանի Ալիեւյան «առումը» քաղաքական հաղթաթուղթ է, որպեսզի նա հասնի Ադրբեջանի ներկայիս տարածքում հայկական ինքնության բացառմանը: Իսկ դա լրջագույն հետեւանքներ է ունենալու հայ-ադրբեջանական հետագա հարաբերություններում:
