Սեպտեմբերի 10-ին Ադրբեջանի արտգործնախարարության խոսնակ Այհան Հաջիզադեն հայտարարել է, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի սահմանադրության միջեւ «համեմատություն անցկացնելու փորձերն անընդունելի են»: Նա նկատի է ունեցել «Երեւանյան երկխոսություն» միջազգային խորհրդաժողովում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ելույթը, որտեղ պաշտոնական Երեւանը, երեւի թե առաջին անգամ, ի ցույց է դրել Ադրբեջանի սահմանադրության՝ Հայաստանի նկատմամբ տարածքային պահանջների իրողությունը:
Խնդիրը, սակայն, ավելի խորքային է: 1918թ. մայիսի 28-ին Ադրբեջանի հռչակման մասին փաստաթղթի առաջին պարբերությունը սահմանում է, որ իշխանության սուվերեն իրավունքը պատկանում է նրա տարածքի բոլոր ժողովուրդներին: Այսինքն, ճանաչվում է իրողությունը, որ չկա հռչակվող պետության տիտղոսային ազգ, հետեւաբար այն ադրբեջանական չէ, այլ ստեղծվում է մի տարածքում, որին տրվում է «Ադրբեջան» անվանումը:
Ի դեպ, այս դրույթը մասնակիորեն տեղ է գտել պետական անկախության վերականգման ակտում, որը ընդունվել է՝ նաև «հարգելով ազատ ինքնորոշման իրավունքը»: Այդ ձևակերպումն Ադրբեջանի սահմանադրության նախաբանում տեղ չի գտել:
Փաստորեն, հռչակվելով որպես ֆեդերատիվ հանրապետություն, խորհրդային շրջանում լինելով այդպիսին (Ադր. ԽՍՀ կազմում ԽՍՀՄ սահմանադրությամբ գտնվել են Նախիջեւանի ԻԽՍՀ-ն և Ինքնավար Լեռնային Ղարաբաղի մարզը), 1995թ. ընդունած սահմանադրությամբ արդեն իշխանության սուվերեն կրող է ճանաչվել Ադրբեջանի (ադրբեջանական) ժողովուրդը, իսկ պետությունը փոխակերպվել է ունիտար:
Ընդ որում, Ադրբեջանի սահմանադրությունը նախագահին ճանաչում է «պետականության հաջորդայնության երաշխավոր»: Այսինքն, սահմանադրությամբ արգելվում է պետական կարգի եւ կառավարման որեւէ փոփոխություն, ինչը հակասում է ԱԺՀ հռչակագրած՝ Ադրբեջանի տարածքի բոլոր ժողովուրդների ազատ զարգացման երաշխավորմանը:
Ստացվում է, որ 1918-20 թվականների ԱԺՀ-ն շատ ավելի դեմոկրատական պետություն էր, քան՝ այսօրվա Ադրբեջանը: 1919թ. բրիտանական միսիայի հսկողության ներքո անցկացված խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով Ադրբեջանի խորհրդարանում ինստիտուցիոնալ ներկայություն են ունեցել նրա տարածքի բոլոր ժողովուրդները, այդ թվում՝ հայերը:
Ընտրությունների արդյունքներով ձևավորվել է ոչ միայն քաղաքական, այլև էթնիկ-ներկայացուցչական կոալիցիա, կառավարության կազմում նշանակվել են հայ, ռուս, հրեա նախարարներ: Պետական կառավարման այդ քվոտավորումը փոխանցվել է նաև խորհրդայնացված Ադրբեջանին:
Բավական է մի օրինակ բերել. Ադրբեջանի կոմկուսի Կենտկոմի որոշմամբ սահմանվել է, որ Բաքվի եւ Ինքնավար Լեռնային Ղարաբաղի միջեւ պաշտոնական գրագրության լեզուն հայերենն է: Հարյուր տարի անց Ադրբեջանը ոչ միայն ԼՂ ինքնավարությունն է լուծարել, այլ նաև նրա հայ բնակչությանը ենթարկել է բռնատեղահանության:
Այո, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի սահմանադրության միջեւ համեմատության տեղ չկա: Եվ Ադրբեջանը բոլորովին էլ 1918-20 թվականների ԱԺՀ իրավահաջորդը չէ: Իսկ եթե այդպես է, ապա ուժի մեջ պետք է մտնի ԱԺՀ կառավարության եւ Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի 1919թ. օգոստոսյան համաձայնագիրը, որով Լեռնային Ղարաբաղը ժամանակավորապես իրեն ճանաչել է Ադրբեջանի սահմաններում՝ մինչեւ Փարիզի խաղաղության խորհրդաժողովը կլուծի հարցը:
Ըստ երեւույթին, Ադրբեջանի նախագահը նման հեռանկարն իսպառ բացառելու համար է բարձրացրել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարման «անհրաժեշտության» հարցը: Բայց ՄԽ-ն ստեղծվել է ոչ թե Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանազատման կամ կոմունիկացիաների բացման, այլ՝ ԼՂ կարգավիճակը որոշելու համար: Նրա միջազգային մանդատը դա է:
