Ստեփան Զորյանը մի պատմվածք ունի՝ «Հանեսը»: Գյուղացի որբ տղայի մասին ցնցող պատմություն է՝ հայրն սպանված է, մոր հետ կապված խոսակցություններ են տարածվում, հասակակիցները ծաղրում են: Աշխարհը Հանեսին թշնամի է, վախը նստած է սրտում: Մինչև մի օր տեսնում է, որ իրոք մայրը սիրեկան ունի և լացով-աղաղակով պահանջում է, որ քեռի Օսեփն էլ չգա իրենց տուն: Երկու շաբաթ անց քեռի Օսեփը Հանեսին տանում է քաղաք, կոշկակարին աշակերտ տալիս:
Հայաստանում հանրային տագնապ է: Մամուլը սահմանազատման հանձնաժողովների Կանոնադրության ստորագրումը գնահատում է «խարդավանք»։ Իշխում է մտայնություն, որ, չնայած Կանոնադրությունը սահմանազատման իրավական բազա է ճանաչում Ալմա-Աթայի 1991 թ. դեկտեմբերի 21-ի Հռչակագիրը, բայց «այնտեղ վերապահում կա, որ խաղաղության պայմանագրով կարող են այլ սկզբունքներ համաձայնվել»:
Ոչ ոք, իհարկե, չի կարող երաշխավորել, որ Ադրբեջանի նախագահն այդ Կանոնադրությունը ներկայացնելու է վավերացման, բայց արժե՞ ի սկզբանե որևէ վերապահում բացառապես հակահայկական ընկալել: Իսկ եթե «այլ սկզբունքը» գործի հօգուտ Հայաստանի՞:
Դիտարկենք, ի մասնավորի, այսպես կոչված «անկլավների» խնդիրը: Եթե սահմանազատման հիմք է Ալմա-Աթայի Հռչակագիրը, ապա նախատեսված արբանյակային և այլ նկարահանումների և խորհրդային քարտեզների համադրմամբ Արարատի մարզի Տիգրանաշենը ճանաչվելու է որպես Նախիջևանի ԻՀ Քյարքի գյուղ, իսկ Արծվաշենը՝ հայաստանապատկան:
Կողմերը կարող են համաձայնել, որ այդ շատ բարդ խնդիրը կարգավորելու համար կիրառվի այլ սկզբունք՝ ասենք՝ տարածքային փոխանակումների, որի համար պետք է առանձին պայմանավորվածություն ստորագրվի:
Փորձագիտական շրջանակներում, այդ թվում՝ ադրբեջանական, վաղուց է խոսվում, որ «անկլավների փոխանակումը կլինի օպտիմալ լուծում»: Պարզ ասած՝ Արծվաշենը կարող է մնալ Ադրբեջանի, իսկ Տիգրանաշենը և մյուս երկու կամ երեք գյուղատեղիները՝ Հայաստանի սահմաններում:
Հայաստանում, մինչդեռ, իշխում է տեսակետ, որ «իրենք կգան Տիգրանաշեն, մենք Արծվաշեն չենք գնա»: Ինչու՞: Որովհետեւ Արծվաշեն հասնելու համար պետք է անցնել ադրբեջանական տարածքո՞վ: Բայց չէ՞ որ նույնն է Տիգրանաշենի դեպքում. որպեսզի ադրբեջանցիները «գան» այնտեղ, պետք է անցնեն Հայաստանի տարածքով, հատեն Հայաստանի սահմանը:
Քառասունչորսօրյա պատերազմի, ԼՂ պետականության կորստի, հայ բնակչության բռնագաղթի հետևանքներն, ինչ խոսք, չափազանց ծանր են, բայց այս տարածաշրջանում արժանապատիվ ապրելու համար չպետք է «աչքը վախեցած Հանես» լինել:
Ամենավտանգավորը թշնամու, հակառակորդի տեղեկատվա-քարոզչական էքսպանսիան է, հոգեբանական պատերազմը, որը Բաքուն հնարավոր բոլոր միջոցներով շարունակում է Հայաստանի դեմ վարել: Եվ շարունակելու է, քանի դեռ տեսնում է, որ այն հետևանքներ ունի:
Մարդուն, ԼՂ-ից բռնատեղահանվածին, չես կարող պարտադրել, որ սոցիալական ցանցերում Բաքվի քարոզիչների տեղադրած տեսանյութերը չդիտի: Բայց պետք է կարողանալ նրան convaincre-ել, որ մեկ ադրբեջանցու գրառում կիսելով՝ ինքը Հայաստանին վնասում է, թուլացնում պետության իմունիտետը: Այդ հարցերով ոչ ոք չի զբաղվում:
Ժողովրդավարությունը, խոսքի ազատությունը, քաղաքական պլյուրալիզմը մի սահման պետք է ունենա: Հայաստանում «կարմիր գծեր» չկան: Հայաստանը չպետք է «Հանես» լինի, որպեսզի ոչ մի «քեռի Օսեփ» նրան «կոշկակարի աշկերտ» չտա:
