Հարավային Կովկասի եւ Վրաստանի հարցերով Եվրամիության հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը խոսել է Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության վերադարձի իրավունքի մասին: Նա ասել է, որ այդ հարցում Ադրբեջանը պարտավորություն ունի եւ, իր տպավորությամբ, չի հրաժարվում: Բաքուն ԱԳՆ խոսնակի մակարդակով հակադարձել է, որ կարող է քննարկել այն հայերի վերադարձը, ովքեր ճանաչում են Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը եւ տարածքային ամբողջականությունը:
Մի քանի օրից Տոյվո Կլաարը պաշտոնին հրաժեշտ է տալիս: Եվ առաջին հարցը, որ բոլորիս պիտի հուզի, այն է, թե նա մասնավոր տեսակետ է հայտնել, թե ԵՄ արտաքին քաղաքականության օրակարգում ԼՂ հայ բնակչության վերադարձի հարցում Ադրբեջանի պարտավորությունը որեւէ ձեւով ֆիքսված է, կամ նրա հաջորդը նույն ձեւակերպումն օգտագործելու՞ է:
Բաքվի արձագանքն ի՞նչ հաշվարկի վրա է կառուցված։ Այնտեղ համոզված են, որ ԼՂ-ից ոչ մի վերադարձող չի ճանաչի Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը եւ տարածքային ամբողջականությունը, եւ խնդիրն ինքնին կփակվի՞:
Ըստ երեւույթին՝ այո, որովհետեւ Ադրբեջանի ԱԳՆ խոսնակն ասում է, որ Բաքուն մի քանի անգամ հորդորել է, որ հայ բնակչությունը մնա իր տներում, բայց նրանք գերադասել են «կամավոր հեռանալ»:
Այս դեպքում Տոյվո Կլաարի հասցեին ինչ էլ ասվի, քաղաքական առումով ոչ մի արժեք չունի: Եվրամիությունը ԼՂ հայ բնակչությանը սուվերեն իրավունքներ եւ միջազգային խաղաղապահ ուժեր չի խոստացել: Եւ Տոյվո Կլաարը չէր կարող Ստեփանակերտի անունից Բաքվի հետ բանակցություններ վարել: Նույնը վերաբերում է ԼՂ-ում ռուսական զորախմբի հրամանատարությանը: Քաղաքական պատասխանատվություն պետք է վերցներ ԼՂ իշխանությունը, ռազմա-քաղաքական էլիտան: Ոչ մեկի մեղքը չէ, որ Ստեփանակերտում «օդերևութաբանների ամրողներ» են կառուցվել՝ ինչ-որ հրաշքի սպասումով:
Ընդ որում, դա ավելի շատ ցուցադրական կեցվածք էր, խորքում լրջագույն քննարկումներ են եղել: Հաղթել է «արդար պահանջ՝ ոչ մի նահանջ» դիրքորոշումը:
Դա տեղի է ունեցել 2022թ. ապրիլի 14-ին, երբ Ազգային ժողովը միաձայն Հայտարարություն է ընդունել եւ սահմանել, որ «Արցախը երբեք չի լինելու անկախ Ադրբեջանի կազմում»:
Մեզանում իշխող տեսակետ է, որ Ստեփանակերտը Բաքվի հետ բանակցելու ռեսուրս չունի, եւ պարզ է, թե ադրբեջանական կողմը ինչ պահանջներ է դնելու: Իհարկե, այդպես է, բայց մի՞թե դրանից հետեւում է, որ ԼՂ հայ բնակչության ներկայացուցիչները չպետք է փորձեն երկխոսություն սկսել:
Մինչդեռ երրորդ օրն է՝ բոլորը խոսում են Տոյվո Կլաարից, Բաքվի արձագանքից, իսկ Ստեփանակերտից՝ ոչ մի արձագանք: Կլաարի դիտարկումների հասցեատերը միայն Բաքու՞ն է: Կարելի է պատկերացնել, թե Եվրամիության արտաքին քաղաքականության պատասխանատուները որքան են տարակուսում, երբ Ստեփանակերտից բռնատեղահանված բնակչության իրավունքների հարցով ոչ մի նախաձեռնություն չի ցուցաբերվում, հուշումներն էլ մնում են անարձագանք:
Ինչի՞ հետ գործ ունենք, քաղաքական իներտությա՞ն, ոչ կոմպետենտությա՞ն, թե կան «բաներ», որոնք անցյալ տարվա սեպտեմբերյան իրադարձությունների հետ կապված մնում են գաղտնի՞:
Հայաստանի իշխանությու՞նն է «սահմանափակում» Ստեփանակերտի գործունակությունը, թե բռնատեղահանված բնակչության իրավունքների հարցի ակտուալացումը հայ-ադրբեջանական բանակցությունների խոչընդոտ է:
Այս հարցերը քննարկման, համադրման կարիք ունեն: Ստեփանակերտի կայուն-հետեւողական չեզոքությունը կարող է բերել ԼՂ հայ բնակչության վերադարձի թեմայի փակման:
Եթե դա պայմանավորված լռություն է, ապա մյուս կողմից ինչու՞ են նույն շրջանակները բռնատեղահանվածների շատ հասկանալի դժգոհությունը հասցեագրում Հայաստանի կառավարությանը: Սա ներքին խնդիր է, այստեղ ոչ Տոյվո Կլաարը, ոչ էլ արտաքին քաղաքականության եւ անվտանգության հարցերով ԵՄ հանձնակատարը կարող են օգնել:
Ոչ ոք օգտակար չէ, որովհետեւ ներգրավված յուրաքանչյուր կողմ առաջին հերթին փորձում է իր շահն ստանալ:
Ո՞րն է ԼՂ բռնատեղահանված հայ բնակչության ոչ թե վերացական, այլ՝ առարկայական շահը: Ո՞վ պետք է այն ձեւակերպի, որտե՞ղ, ե՞րբ, ինչպե՞ս: Մենք իրողություններն ընդունում ենք որպես անշրջելի՞, անշտկելի՞:
