«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցը MIT-ի` Մասաչուսեթսի Տեխնոլոգիական ինստիտուտի հայկական միության (MITAS) հիմնադիր, այժմ մագիստրատուրայի ուսանող Տիգրան Սլոյանն է:
-Տիգրան, շարունակվում է Ռուսաստանի հայերի միության և Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի հայտարարած «Մրցանակաբաշխություն-2011»-ը: ՀՀ ԳԱ ակադեմիայի նախագահությունը հրապարակել է «Լավագույն գիտական աշխատանք» ամենամյա մրցանակաբաշխության հաղթողների անունները: Եվ շատ է խոսվում, որ մտավորականներին ստեղծագործելու հնարավորություն են տալիս այսպիսի մրցանակաբաշխությունները: Համաձա՞յն եք այս կարծիքի հետ: Ո՞րն է, ըստ Ձեզ, նման մրցանակաբաշխությունների իմաստը, կամ որքա՞ն է այդ միջոցառումների անցկացման օբյեկտիվությունը:
-Կարծում եմ, որ նման մրցանակաբաշխությունը անշուշտ դրական ազդեցություն ունի Հայաստանում գիտության զարգացման վրա, սակայն այդ ազդեցությունը դժվար է նշանակալի համարել: Ես հավատում եմ, որ իսկական գիտնականները գիտությամբ են զբաղվում ոչ թե փառքի կամ փողի համար, այլ գիտության նկատմամբ իրենց սիրո և հետաքրքրության համար: Հետևաբար, հզոր գիտնականներ ունենալու համար մեզ պետք է նախ և առաջ գիտության հանդեպ հետաքրքրություն առաջացնել երիտասարդ սերնդի մեջ: Հետո, երբ այդ երիտասարդ սերնդի որոշ տաղանդավոր ներկայացուցիչներ ընտրեն գիտության ուղին, պետք է անենք ամեն ինչ, որպեսզի այդ մարդիկ սոցիալական խնդիրներ չունենան: Այսինքն, լինելով գիտնական, որն ամեն օր պետք է մտածի, թե իր երեխաներն ինչ են ուտելու կամ հագնելու, դժվար է մոտիվացիա գտնել սիրած գործով զբաղվելու համար: Վերջապես պետք է այնպես անել, որ այդ գիտնականները կարողանան առողջ մթնոլորտում համագործակցել թե՛ միմյանց, և թե՛ միջազգային գիտական հանրության հետ:
-Ի՞նչ կերպ կարելի է գիտության հանդեպ հետաքրքրություն առաջացնել, ըստ Ձեզ:
– Գիտության հանդեպ հետաքրքրություն պետք է առաջացնել դեռ վաղ տարիքից՝ գիտական մրցույթներ անցկացնելով, աշակերտներին գիտական ակումբներին մասնակից դարձնելով: Սակայն այս գործում ամենակարևոր դերը ուսուցիչներինն է: Եթե դպրոցում աշխատում են ուսուցիչներ, որոնք իրենք էլ առանձնապես հետաքրքրված չեն իրենց առարկայով, ապա նրանք դժվար թե կարողանան հետաքրքրություն առաջացնել աշակերտների մոտ իրենց առարկայի նկատմամբ: Եվ վերջապես պետք է ստեղծել մի մթնոլորտ, որտեղ աշակերտների համար գիտությամբ (ոչ թե քրեական հեղինակություններով) հետաքրքված լինելը ամոթալի չլինի:
-Հայաստանում ի՞նչ սկզբունքով են տրվում գիտական կոչումները, կա՞ գիտելիքները ստուգելու հստակ մեխանիզմ:
-Ցավոք սրտի, մանրամասն ծանոթ չեմ գիտական կոչումներ տալու կարգին, սակայն համոզված եմ, որ անհրաժեշտություն կա հանելու գիտական աստիճան ստանալու երկաստիճան համակարգը: Օրինակ, արևմուտքում չկա «գիտության թեկնածու» գիտական կոչումը: Այնտեղ ասպիրանտները զբաղվում են իրենց գիտական թեմայի հետազոտությամբ չորսից վեց տարի, և վերջում ստանում են (կամ չեն ստանում) գիտության դոկտորի կոչում: Այսպիսով, այնտեղ ասպիրանտուրա գնալը լուրջ քայլ է, ու այդ քայլին դիմում են միայն այն մարդիկ, որոնք լրջորեն հետաքրքրված են գիտությամբ և ունեն դոկտորի աստիճան ստանալու պոտենցիալ, այլ ոչ թե մարդիկ, որոնք ցանկանում են խուսափել բանակից:
-Կարծում եք` մեզ մոտ գնում են ասպիրանտուրա միայն բանակից խուսափելու համար, թե՞ այլ պատճառներ էլ կան:
– Անշուշտ կան նվիրյալ և խիզախ երիտասարդներ, որոնք ասպիրանտուրա են գնում իրոք գիտությամբ զբաղվելու համար: Սակայն, ցավալիորեն այդ երիտասարդների կողքին սովորում են մարդիկ, որոնք այնտեղ են հայտնվել լոկ բանակից խուսափելու համար:
-Մեր գիտական, կրթական համակարգը թոթափե՞լ է խորհրդային լուծը, մտածողությունը, թե՞ դեռ դրա հովանու ներքո է:
– Չեմ կարծում, որ «խորհրդային լուծ» ասելը ճիշտ չէ գիտության պարագայում, քանի որ Խորհրդային Հայաստանի տարիներին հայ գիտնականները բավականին լուրջ հաջողություններ են ունեցել: Սակայն ճիշտ է, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից ի վեր Հայաստանի գիտության ոլորտում շատ բան չի փոխվել, ինչը ներկայիս արագ փոփոխվող աշխարհում անթույլատրելի երևույթ է:
-Ի՞նչ եք կարծում, հնարավո՞ր է վերցնել և թարգմանել, ինչու ոչ, նաև զարգացնել արտասահմանում կատարված որևէ գիտական հետազոտության տվյալները, և դրանք ներկայացնել որպես սեփական ու ստանալ գիտական կոչում:
-Զարգացնել ինչ-որ մի այլ գիտնականի գիտական հետազոտություն և ստանալ դրա համար գիտական կոչում, իհարկե կարելի է և նույնիսկ` խրախուսելի, սակայն Հայաստանում հիմնականում առկա է ոչ թե դա, այլ տարրական գրագողություն: Այսինքն, հաճախ գիտական աստիճան են ստանում մարդիկ, որոնք պարզապես թարգմանում են այլ գիտնականի աշխատանքը: Եվ դա գաղտնիք չի լինում ո՛չ ասպիրանտի ղեկավարի և ո՛չ էլ պաշտպանությանը ներկա հանձնաժողովի համար: Այսպիսի պահվածքը ուսանողների մոտ խրախուսվում է բակալավրում սովորելու տարիներից: Օրինակ, երբ ուսանողների կուրսային աշխատանքների ղեկավարները խորհուրդ են տալիս իրենց ուսանողներին վերցնել որևէ ռուսերեն կամ լավագույն դեպքում անգլերեն մասնագիտական գրականություն և պարզապես թարգմանել այնտեղից նյութեր իրենց կուրսային աշխատանքը գրելու համար:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն փաստին, որ մեզանում մարդիկ դառնում են պետական պաշտոնյաներ, և այդժամ որոշում են գիտական կոչումներ ստանալ, իսկ այդպիսիք, ցավ ի սիրտ, հայ իրականության մեջ հանդիպում են:
-Կարծում եմ, որ պետական պաշտոնայների ձգտումը գիտական աստիճան ստանալու խոսում է այն մասին, որ գիտական կոչում ունենալը հարգված է քաղաքական ոլորտում, և դա շատ ուրախալի է: Սակայն, ցավալի է այն փաստը, որ Հայաստանում այնքան հեշտ է գիտական աստիճան ստանալ, որ դա կարելի է անել ունենալով այնպիսի ծանրաբեռնված և պատասխանատու աշխատանք, ինչպիսին պետական պաշտոնյաներինն է: Ես ունեմ բազմաթիվ տաղանդավոր և խելացի ընկերներ, որոնք ասպիրանտներ են ԱՄՆ-ում, և նրանք օր ու գիշեր աշխատում են միայն իրենց ասպիրանտական թեզի վրա և լավագույն դեպքում կկարողանան գիտական աստիճան ստանալ միայն հինգ տարի սովորելուց հետո:
-Ո՞վ, ո՞ր կառույցն է շահում այդքան գիտական աստիճաններ շնորհելով և ի՞նչ է շահում: Ինչի՞ արդյունք է դա, գուցե պետք է բարեփոխումները սկսել հենց ա՞յդ կառույցից:
– Չգիտեմ` ով կամ որ կառույցն է շահում այդքան գիտական աստիճաններ շնորհելու արդյունքում, սակայն հաստատ գիտեմ, որ դրա արդյունքում տուժում է մեր գիտությունը և գիտնականները: Երբ գիտական աստիճան ունենում են մարդիկ, որոնք գիտության հետ ոչ մի կապ չունեն, ապա գիտական աստիճան ունենալը նվիրյալ գիտնականների մոտ այլևս պատվաբեր չի համարվում:
