«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
-Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն իր հայտնի ելույթում հայտարարեց, որ միջազգային հանրությունը մեզանից պահանջում է իջեցնել Ղարաբաղի կարգավիճակի նշաձողն ու այդ դեպքում մենք կստանանք աջակցություն։ Իշխանության ելույթներից երևում է, որ այդ նշաձողը իջեցված է, սակայն արդյոք կա այդ միջազգային հանրության աջակցությունն Արցախին։ 3 ամսից ավելի է՝ փակ է Լաչինի միջանցքը, ու՞ր է այդ միջազգային հանրությունը, բացի մասնավոր դատապարտման դեպքերից ի՞նչ եք տեսնում։
–Սկսենք նրանից, որ ոչ ոք իրավունք չունի որևէ մեկից, առավել ևս մի ամբողջ ազգից պահանջել իջեցնել իր ինքնակազմակերպման ու ապրելակերպի նշաձողը, որի գոյությունն արդեն երեք տասնամյակ է։ Միջազգային իրավունքը չի նախատեսում միջազգային միջկառավարական կառույցների կողմից ճնշում գործադրել ժողովրդի կամքի վրա՝ կապված նրանց ընտրության հետ։ Չեմ կարծում, որ Շառլ Միշելը և Արևմուտքի մյուս առաջնորդները ճնշում են գործադրում Փաշինյանի վրա՝ իջեցնելու Ղարաբաղի ապագա ինստիտուցիոնալ գոյության նշաձողը։ Նրանք կարող էին նման տարբերակ դիտարկելու հնարավորություններ առաջարկել։ Այս մոտեցումը բազմիցս առաջարկվել է դիտարկել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում և այդ երկրների ղեկավարների հետ երկկողմ և բազմակողմ հանդիպումներում, որոնք ներգրավված են եղել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման խաղաղապահ գործընթացում։
Հիմա այն մասին, թե ինչու միջազգային հանրության կողմից համապատասխան արձագանք չկա։ Նախ, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև պատերազմը խլում է ռեսուրսների մեծ մասը (մարդկային, մեթոդաբանական, նյութատեխնիկական և պատժամիջոցներ) համաշխարհային հանրությունից, որը ժամանակի ճնշման տակ չի կարող պատշաճ կերպով լուծել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման խնդիրը.
Երկրորդ, բեկումնային ձեռքբերումներ իրականում տեղի են ունեցել. դա Հայաստանում ԵՄ քաղաքացիական առաքելության գործունեությունն է (որին ես անմիջականորեն առնչվում եմ, քանի որ ես եմ առաջին անգամ այս գաղափարն առաջարկել Պրահայում՝ անցյալ տարվա հուլիսին, ԵՄ-ում Չեխիայի նախագահության ժամանակ, և Չեխիայի կառավարության շնորհիվ հաջողվեց վերջնական որոշման բերել այս գաղափարը…): ԵՄ քաղաքացիական առաքելության գործունեությունը խաղաղ գործընթացում կարողությունների հետագա զարգացման համար առաջին կարևոր գործիքն է: Այս խումբը զբաղվում է նաև Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրներով։
Իհարկե, մենք հիմա ԵՄ-ից և ընդհանուր առմամբ Արևմուտքից ակնկալում ենք ավելի արդյունավետ միջոցներ՝ հայտարարություններից անցում կատարել իրական գործողությունների հենց Լեռնային Ղարաբաղում: Այս գործողությունները կարող են ներառել պատժամիջոցներ Ալիևի ֆաշիստական ռեժիմի դեմ. Ադրբեջանից եվրոպացի սպառողներին եկող էներգակիրների մերժում, ուղղակիորեն Լեռնային Ղարաբաղին և տեխնիկական և հումանիտար օգնություն տրամադրելը։ Կարծում եմ, որ մոտ ապագայում մենք այս հարցում բեկման ականատես կլինենք. աշխարհը չի կարող այդքան երկար դիմանալ Ադրբեջանի մարդատյաց քաղաքականությանը՝ ագրեսորի կողմից 3000 քառակուսի կիլոմետր տարածքի վրա ստեղծված համակենտրոնացման նոր ճամբարի ստեղծմանը, որտեղ 132.000 մարդ ենթարկվում է խոշտանգումների նոր ու դաժան մեթոդներով։ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի դեմ փորձարկվում է հոգեբանական զենք, որը հիմնված է բժշկության և այլ գիտությունների նոր նվաճումների վրա… և աշխարհը պետք է անհապաղ արձագանքի, այլապես նա նույնպես պատասխանատու կլինի արցախահայության մարդկային ողբերգության համար։
-Ալիևը գնալով ավելի կոշտ դիրքորոշում է որդեգրում, ավելացնում իր պահանջներն ու արհամարհում նույնիսկ Հաագայի դատարանի որոշումը։ Ի՞նչ զարգացումներ են հնարավոր՝ վերջին օրերի ադրբեջանական առաջխաղացման ֆոնին։
–Ալիևի անպատժելի պահվածքը հստակ ցույց է տալիս, որ միջազգային իրավունքը, որպես ինստիտուցիոնալ միջազգային մեխանիզմ, որի վրա գործել է ժամանակակից քաղաքակրթությունը, դադարել է ունենալ այն դերը, որը նա ուներ մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Վրաստան Ռուսաստանի ներխուժումը։ Ալիևը դա քաջ գիտակցում է և, օգտվելով Ուկրաինայում Ռուսաստանի թուլությունից ու խոցելիությունից, փորձում է այս իրավիճակից քամել լավագույնը։ Միևնույն ժամանակ, Լաչինի միջանցքի ապաշրջափակման վերաբերյալ ՄՔԴ որոշումները պարզապես թուղթ չեն, այն իրավական հիմք է Ադրբեջանին Լաչինի միջանցքի արգելափակումից ի վեր իր հանցագործությունների համար պատասխանատվության ենթարկելու համար։ Եվ դա քաջ գիտակցում է ադրբեջանցի համառ բռնապետը, հետևաբար նա ժամանակ առ ժամանակ ձգտում է աղավնու պես թռվռալ՝ ձիթենու ճյուղը կտուցին՝ խոսելով արցախահայությանը «վերաինտեգրման» օրակարագով Բաքվում բանակցությունների հրավերներով։ Շատ խաղաղ է հնչում արևմտյան ընթերցողի և քաղաքական գործչի համար, բայց ոչ Արցախի համար, որն ունի իր օրակարգը՝ հետևել ընտրությանը, որը սկիզբ է առել 1988թ.։ Եվ այս ճանապարհից մենք հաստատ չենք շեղվի։ Եվ դա պետք է հստակ իմանան Հայաստանի, Ռուսաստանի և համաշխարհային հանրության ղեկավարները, ուստի պետք է բոլոր ջանքերը գործադրեն՝ կասեցնելու Ադրբեջանի ցեղասպանական մտքերը մեր ժողովրդի նկատմամբ։ Բոլորը պետք է իմանան, որ ամեն ինչի վերջ կա, նույնիսկ ղարաբաղյան համբերությունը. Ե՛վ Ալիևը, և՛ Արևմուտքը, և՛ Ռուսաստանը պետք է իմանան, որ եթե մենք ոտքի կանգնենք, կվերադարձնենք այն ամենը, ինչ կորցրած է, և այն, ինչ պատմականորեն մեզ է պատկանում։ Շատերն ասում են, որ մենք դիմադրելու ոչինչ չունենք։ Այո՛, բայց մենք ունենք անկասելի ոգի և արժանապատվություն, և մեր ձեռքերը, մերկ ձեռքերը, որոնցով առաջին պատերազմի ժամանակ ագրեսորին քշեցինք մեր հողից և խլեցինք Ադրբեջանից ողջ զենքը և դարձանք Հարավային Կովկասի ամենահագեցած բանակը։ Ես կասեմ, որ մեր ժողովրդին չի կարելի վախեցնել թշնամու ինտրիգներով։
-Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերապահումով մոտեցավ «Հանուն ժողովրդավարության» համաժողովի Հռչակագրին՝ պատճառաբանելով, թե ոչ բոլոր խնդիրներն են այնտեղ տեղ գտել։ Երբ Հայաստանը վերապահումով է մոտենում ռուսական ագրեսիային ընդդեմ Ուկրաինայի, պե՞տք է արդյոք ակնկալի, որ աշխարհը մեր խնդիրներին վերապահումով չմոտենա։
–Դուք գիտեք, որ ես պարբերաբար խստորեն քննադատում եմ Հայաստանի ղեկավարության վերաբերմունքը Լեռնային Ղարաբաղի հարցում։ Միևնույն ժամանակ, չեմ կարող չնշել Հայաստանի ղեկավարության կողմից ձեռնարկված դրական քայլերը, որոնք դրսևորվել են տարբեր միջազգային հարթակներում։ Դրանց թվում է Ժողովրդավարության երկրորդ գագաթնաժողովում Նիկոլ Փաշինյանի ելույթը (չնայած, եթե ես լինեի նրա փոխարեն, ավելի կոշտ կքննադատեի միջազգային հանրության պահվածքը Արցախի հարցում)։ Ընդհանրապես, կարծում եմ, որ Նիկոլ Փաշինյանը ճիշտ է կառուցել իր վարքագծի ռազմավարությունը՝ ձեռնպահ մնալով ամփոփիչ հռչակագրի այն կետից, որում քննադատում էին Ռուսաստանը ուկրաինական պատերազմի համար։ Չեմ կարծում, որ դա բացասաբար կանդրադառնա Հայաստանում և Ղարաբաղում տիրող իրավիճակի վրա։ Ընդհակառակը, պետք է օգտագործել ցանկացած միջազգային հարթակ՝ Լեռնային Ղարաբաղի մասին ողջ ճշմարտությունը ներկայացնելու համար և չվախենալ բարձրաձայն խոսելուց և միջազգային հանրությանը հարցնել՝ Ուկրաինայում մարդու մահն առաձնահատու՞կ է, Լեռնային Ղարաբաղինը՝ ո՞չ։
