«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
-Արցախի արտգործնախարարը հայտարարել է, որ Ստեփանակերտում դեմ չեն միջազգային խաղաղապահ ուժերի տեղակայմանը, սակայն նաև հասկանում են, որ դա հեշտ լուծվող հարց չէ։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս հայտարարությունը, հատկապես այն ֆոնին, երբ նախկինում Ստեփանակերտն ավելի կոշտ դիրքորոշում ուներ, բացառապես ռուս խաղաղապահներ էր ուզում տեսնել։ Գուցե հասկացե՞լ են, որ ռուսներն իրականում խաղաղապահ չեն։
–Ես կցանկանայի, որ պետական բարձր պաշտոններ զբաղեցնող պաշտոնյաները որևէ հայտարարություն անելուց առաջ ուսումնասիրեին միջազգային իրավունքը՝ միջազգային խաղաղապահ ուժերի հրավերի վերաբերյալ, որպեսզի նրանց հայտարարությունները դելետանտ չլինեին: Բացատրեմ. միջազգային խաղաղապահ ուժեր ուղարկելու որոշման իրավական հիմքը ընդունվում է Գլխավոր ասամբլեայի կողմից՝ հակամարտության բոլոր կողմերի համաձայնության հիման վրա։ Ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության դեպքում բացառվում է, որ Ադրբեջանը իր համաձայնությունը տա հակամարտության գոտում նման ուժերի տեղակայմանը։
Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղում ռուսական խաղաղապահ առաքելության վերաբերյալ ղարաբաղյան հասարակության տրամադրությունների փոփոխությանը, ապա պարզ է, որ բնակչության ճնշող մեծամասնությունը դժգոհ է այն փաստից, որ Ղարաբաղում տեղակայված ռուսական զորքերը ի վիճակի չեն լուծելու Լաչինի միջանցքն ապաշրջափակելու, ինչպես նաև քաղաքացիների ֆիզիկական անվտանգությունն ապահովելու հարցերը։
-Արցախում միջազգային խաղաղապահ ուժերի տեղակայմանն անդրադարձել է նաև Պետդեպարտամենտը։ Պետդեպի քաղաքական-ռազմական հարցերի բյուրոյի քարտուղար Ջեսիկա Լյուիսն ասել է, որ այդ հնարավորությունը պետք է դիտարկել, սակայն այդ հարցով զբաղվում է ՄԱԿ-ը։ Նա միևնույն ժամանակ ասել է, որ պետք է դիտարկել այդ գործընթացին ոչ միայն Ռուսաստանի մասնակցությունը, քանի որ ռուսական տեխնիկան այժմ դժվարություններ ունի։ Ի՞նչ դիտարկումներ ունեք այս գնահատականների հետ կապված։
–Այն, որ միջազգային մակարդակով քննարկվում է ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտի խաղաղապահ ուժեր ուղարկելու հնարավորությունը, ինքնին շատ դրական փաստ է։ Դուք գիտեք, որ ես մշտապես խոսել եմ այս մասին՝ պատերազմից և 2020 թվականի նոյեմբերի 9-10-ի միջազգային իրավունքի հետ ոչ մի կապ չունեցող համաձայնագրի ստորագրումից անմիջապես հետո։ Սակայն, կրկնում եմ, միջազգային խաղաղապահ ուժեր ուղարկելու հարցը միայն և միայն ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի իրավասությունն է, և միայն հակամարտության բոլոր կողմերի համաձայնությունից հետո Գլխավոր ասամբլեան որոշում է միջազգային ուժերի կազմը, ժամկետները և առաքելությունը… Անհետաձգելի միջամտություն պահանջող հատուկ դեպքերում միջազգային իրավունքը նախատեսում է այդ ուժերին հակամարտության գոտի ուղարկելու հնարավորություն, նրանց մանդատը որոշվում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի որոշմամբ: Մեր դեպքում, ռուսական զորքերի առկայությունը Ղարաբաղում, ինչպես նաև Ռուսաստանի հատուկ շահագրգռվածությունը տարածաշրջանում իր ազդեցությունը պահպանելու հարցում, անհնարին են դարձնում նմանատիպ որոշում կայացնել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մակարդակով, քանի որ Ռուսաստանը կփորձի վետո դնել և ձախողել այդ որոշումը։ Սակայն այս բոլոր հանգամանքները չպետք է սահմանափակեն մեր պայքարը և միջազգային դիտորդների (քաղաքացիական և զինվորական) ներգրավելու ցանկությունը հակամարտության գոտի, որոնց նպատակն է վերահսկել և պահպանել խաղաղությունը։ Բացի այդ, Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան, որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ, կարող են փոխադարձ ընդունելի համաձայնության գալ ռուսական խաղաղապահ ուժերը միջազգային ուժերով համալրելու անհրաժեշտության հետ կապված։ Այս պարագայում, հնարավոր հակամարտության դեպքում՝ հակամարտության գոտի կարող են մտնել նաև միջազգային խաղաղապահ ուժեր և դա համաձայնեցված կլինի հակամարտության կողմերի հետ։
-Առհասարակ ռեա՞լ է ակնկալել ռուս խաղաղապահների հետ համատեղ միջազգային ուժերի ներկայություն, թե՞ դա տեղի կունենա ռուսների դուրս գալուց հետո։
–Ռուսները երբեք չեն լքի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտին, քանի դեռ Ռուսաստանը չի դադարեցրել իր գոյությունը որպես պետություն։ Այժմ ողջ հայության և միջազգային հանրության նպատակը պետք է լինի Ռուսաստանի խաղաղապահ զորախումբը միջազգային կոնտինգենտով նոսրացնելը։ Սա կարող է լինել քաղաքացիական առաքելություն, որին հետագայում կարող է ավելացվել ռազմական առաքելությունը: Սա բխում է նաև Ռուսաստանի շահերից։ Միջազգային կոնտինգենտի առկայությունը ռուսական ռազմական կոնտինգենտի հետ միասին կարող է հարթակ դառնալ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև դրական համագործակցության համար, իսկ ձեռք բերված փորձը կարող է վերածվել ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների կարգավորման։ Այս համատեքստում, կարծում եմ, Ռուսաստանը շահագրգռված կլիներ իրադարձությունների նման զարգացմամբ, դա կվերացնի Ռուսաստանի մեկուսացումը միջազգային ասպարեզում։
