«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է տնտեսագետ Արմեն Քթոյանը
-Պարոն Քթոյան, ԿԲ նախկին նախագահ Բագրատ Ասատրյանը վստահ է՝ տնտեսությունը 2022-ին ծավալային աճել է, բայց չի զարգացել: Նա նշել է, որ նորագույն պատմության ընթացքում ամենաբարձր տնտեսության ակտիվության ցուցանիշն ենք ունեցել, բայց տնտեսության վիճակը լավ չէ: Ինչպե՞ս եք Դուք գնահատում:
–Նրանք, ովքեր առարկում են, պետք է հստակեցնեն՝ ինչ են հասկանում զարգացում ասելով: Այստեղ տարբեր մոտեցումներ կան: Հիմա կարելի է այնպիսի մոտեցում որդեգրել, ըստ որի որևէ զարգացում չկա, և հակառակը, զարգացման պատկերացում կամ կոնցեպցիա կարող ես ընդունել: Օրինակ՝ կա երկրի զարգացման եկամտային հայեցակարգ, որի շրջանակներում եթե տնտեսությունում հավելյալ եկամուտ է ձևավորվում, ուրեմն այդ տնտեսությունն ավելի զարգացած է դառնում: Գլոբալ առումով եթե հարցը այլ տեսանկյունից նայենք, թե որքանով են երկարաժամկետ այս պրոցեսները և ինչ են տալիս մեր տնտեսությանը, պետք է հասկանանք հետևյալը՝ մենք գտնվում ենք ֆորս-մաժորային իրավիճակում, որից դուրս չենք գալիս 2020-ից այս կողմ. Պատերազմ, համավարակ, հիմա ռուս-ուկրաինական պատերազմ:
Այս բոլորը հսկայական ցնցումներ են, և եթե մեր տնտեսությունը կարողանում է այս ցնցումների միջից դուրս գալ, ավելին՝ կարողանում է աճ արձանագրել, արդեն լավ է: Ո՞վ ասաց, որ ռուս-ուկրաինական պատերազմի արդյունքում Հայաստանը պետք է անպայմանորեն շահեր կամ տնտեսական աճ ունենար, և ոչ թե տնտեսական անկում: Այստեղ խոսքը մեր առևտրային գործընկերոջ մասին է, որը պատժամիջոցների տակ է, մեր հայրենակիցներն են էնտեղ աշխատում և կարող է մի իքս պահից խնդիրների բախվեն: Հետևաբար մենք հարցին պետք է բոլորովին այլ տեսանկյունից նայենք: Այն իրավիճակում և այն ռիսկերի և մարտահրավերների պայմաններում, որոնք կան և առաջադրվում են մեր կամքից անկախ, մեր տնտեսությունը կարողանո՞ւմ է ընդհանրապես հաղթահարել, թե ոչ: Փաստն այն է, որ կարողանում է հաղթահարել, կարողանում է հաղթահարել շատ ավելի լավ, քան հաղթահարել է նախորդ ճգնաժամերը, և սա մի կարևոր վկայություն է տնտեսության կենսունակության բարձրացման օգտին: Այսինքն՝ ես չեմ կարող զարգացման տերմիններով խոսել, բայց այն, որ մեր տնտեսությունն ավելի դիմակայուն է դարձել արտաքին մարտահրավերների նկատմամբ, այսօր մենք դա տեսնում ենք:
Ինչ վերաբերում է զարգացմանը, զարգացումը մեկանգամյա պրոցես չէ, այն տևական լուրջ քրտնաջան տասնամյակների աշխատանք է պահանջում, և մեկ տարվա տնտեսական ցուցանիշների, հաջողված արդյունքների վրա հիմնվելով որոշակի բան չի կարելի ասել: Բոլորն էլ հասկանում են, որ պատերազմը հավերժ չի կարող շարունակվել, և ինչ-որ պահից սկսած այն նպաստավոր գործոնները, որոնք այսօր աճի հիմք են հանդիսանում, կդադարեն էական ազդեցություն ունենալ, բայց մյուս կողմից էլ կնշանակի, որ ֆորս մաժորն ինչ-որ առումով կավարտվի, և մեր տնտեսությունը կմտնի իր համար ավելի նորմալ հունի մեջ: Իսկ նորմալ հունը ենթադրում է այն ներուժային հնարավորությունների օգտագործում, որոնք նախկինում կային: Հիմա եթե մենք հետ գնանք, այո, կարող ենք 2017-ի կամ 2021-ի հետ համեմատել, որը դրական քիչ թե շատ հանգիստ տարի լինելով հանդերձ, տնտեսական ներուժի մասին որոշ պատկերացումներ տալիս է:
-Արտահանումը 2022-ին աճել է 77,7 տոկոսով: Արդյոք աճի այս տեմպն այս տարի կարո՞ղ է պահպանվել:
-Բնականաբար, չի կարող պահպանվել, քանի որ դա նորից պատերազմով է պայմանավորված: Ըստ էության՝ առկա է վերարտահանում. Երրորդ երկրից բերում, արտահանում են Ռուսաստան: Այստեղ ինչ-որ առումով Հայաստանն առևտրային միջնորդի դեր է կատարում: Բնականաբար, Հայաստանն իր օգուտները կարողանում է քաղել, բայց դա Հայաստանի տնտեսության մրցունակության վկայություն չէ: Օրինակ՝ մեքենասարքավորումների արտահանումն ավելացել է 12 անգամ, սա հայաստանյան տնտեսության ներուժի աճի մասին չի խոսում, այլ այն մասին, որ երրորդ երկրներից բերվում է այստեղ, այստեղից արտահանվում ՌԴ: Սա չի կարող պահպանվել, և այստեղ մենք խնդիր ունենք այն առումով, որ արտահանման կառուցվածքը այնքան էլ մրցունակ չէ: Այն ինչ-որ չափով արտացոլում է տնտեսության կառուցվածքը: Բայց արտահանման ոլորտում դիվերսիֆիկացիան խնդրահարույց է, այսօր ՌԴ-ն ավելի կարևոր երկիր է դառնում արտահանման առումով, քան մի քանի տարի առաջ էր, շատ ավելի կարևոր, քան ԵՄ-ն, և այստեղ որոշակի բալանս պետք է փորձել պահել և աշխատել նաև եվրոպական շուկաների հետ:
–Այսինքն՝ այստեղ կառավարության աշխատանքի թերացում կա՞:
–Պետք է իրերը կոչել իրենց անուններով, և երբ իրերը կոչում ենք իրենց անուններով, այո, տնտեսությունը ինովացիոն հենքի ուժեղացման, ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման առումով անելիքներ շատ ունի: Բայց դա չի նշանակում, որ պետք է մերժել, հերքել ինչ-որ առումով այն դրական պրոցեսները, որոնք տնտեսության մեջ տեղի են ունենում: Կա դրական տեղաշարժ, կան քայլեր, որոնք կարելի է դիտարկել որպես առաջընթաց, բայց այնուհանդերձ, դրանք բավարար չափով համակարգված չեն և չեն լրացվում այլ ուղղություններով արդյունավետ քայլերով:
