Առաջին նախագահի հրաժարականի 25-ամյա տարեդարձը, ինչպես նաև այդ առիթով պատրաստված տեսանյութը, որ այդ շրջանի բանակցային պատմության դրվագներով պատրաստել է Ազատություն ռադիոկայանը, դարձան հանրային աշխույժ քննարկումների նոր ալիքի առիթ կամ պատճառ: Քննարկումը վերաբերում է կարգավորման գործընթացի պատմությանը, մասնավորապես այն շեշտադրումներով, որ առավել արդիական սկսեցին հնչել 44-օրյա ծանր պատերազմից հետո: Օրինակ, այդ պատերազմից հետո, մարդիկ, որոնք ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո կարող էին ընդհուպ վտանգավոր համարել առաջին նախագահի տեսակետները՝ որ Տեր-Պետրոսյանը հնչեցնում էր ապրիլյան քառօրյայից հետո էլ, սկսեցին ներկայանալ հանրությանը առաջին նախագահի մոտեցումների հետևողական ու անմնացորդ նվիրվածությամբ:
Բուն խնդիրն իհարկե դա չէ, որովհետև կարծիքները միշտ էլ լինում են տարբեր, ենթակա են նաև փոփոխության, հատկապես, որ հանրության անդամներին շատ իրողություններ տեսանելի են դառնում լոկ պոստֆակտում ռեժիմում: Կարևոր է այն, թե ընդհանուր քննարկումներում որքան է ռացիոնալիզմը, որքան քիչ է զգայականությունն ու քաղաքական կռապաշտության ռիսկը, լինի դա զգայական, թե հաշվարկային կռապաշտություն: Որովհետև, ի վերջո պետական ու քաղաքական գործիչները իրենց այս կամ այն քայլը հանրությանը մատուցելիս, առաջնորդվում են առնվազն ոչ պակաս անձնական հաշվարկներով էլ՝ իրենց հանդեպ հետագա վերաբերմունքի, իրենց քաղաքական ընդդիմախոսների հանդեպ դիրքային իրողությունների հաշվարկով: Որպես կանոն, բուն քաղաքական, հանրային ու պետական իրողությունները զգալի մասով մնում են տողատակերում: Փոխարենը, տարածվում է մտայնություն, որ խաղաղ կարգավորման հնարավորությունը բաց է թողել Հայաստանը, ու ի վերջո ստացել պատերազմ: Դա առնվազն որոշակիորեն արդարացնում է Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Իսրայելի ու Պակիստանի ակտիվ ռազմական կոալիցիան, որ հարվածել է Արցախին ու Հայաստանին:
Ու այն պարագայում, որ իրականում արցախյան կարգավորման գործընթաց ասվածը եղել է աշխարհաքաղաքական բարդ հարաբերությունների ենթակա, կապված Կովկասում ազդեցության խնդդրի հետ, Մերձավորարևելյան ու Արևելաեվրոպական մեծ շղթայով, որ ներառում էր թե Ռուսաստանի, թե Իրանի կարևորագույն աշխարհաքաղաքական խնդիրները, իսկ ժամանակի ընթացքում նաև ուժգնացող չինական գործոնի զսպման հարցերը: Այդ պայմաններում, կարգավորման հեռանկարները Հայաստանից կախված էին այնքանով, որքանով Հայաստանը կարող էր սուբյեկտային մրցակցելիություն ունենալ աշխարհաքաղաքական ուժային խաղացողների հետ, որոնք կարգավորման ըստ էության ամբողջ գործընթացում փաստացի վարել են պայքար Ադրբեջանն ազդեցության դաշտ վերցնելու համար: Այդ պայքարի դրվագներից մեկը արդեն 44-օրյա պատերազմից հետո հարցազրույցներից մեկում փաստացի ներկայացրեց նաև առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, հիշատակելով ամերիկյան նավթային լոբբի ազդեցությունը նախագահ Քլինթոնի վրա՝ Ադրբեջանի հետ հարաբերության հարցում: Ադրբեջանն էլ, ունենալով այդ իրավիճակը, որևէ կերպ շահագրգռված չէր Հայաստանի հետ համաձայնության գնալու, առավել ևս, երբ կար Կովկասում ազդեցություն հաստատելու Ռուսաստանի և Արևմուտքի պայքարը՝ նաև վերը նշածս մեծ շղթայի համատեքստում, Թուրքիայի փոխվող դերը՝ նույն համատեքստում: Այդ բարդ խնդիրները Հայաստանի հանրային-քաղաքական շրջանակներում գործնականում պրիմիտիվացնում են քաղաքական կուռքերի համար պայքարի աստիճան, ինչը գործնականում միշտ եղել է Հայաստանի այսպես կոչված քաղաքական կյանքի «մեխը»: «Կուռքերն» էլ բնականաբար որևէ շահագրգռություն չեն ցուցաբերել և չեն ցուցաբերում իրերի այդ դրությունը փոխելու հարցում: 2018-ը դրանից դուրս գալու հնարավորություն էր, սակայն հանրագումարում ունենք այն, որ պատկերը փոխվել է քաղաքական «կուռքերի» շարքում նոր անունների ավելացումով:
Լուսանկարը` «Հետք»-ից
