«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է տնտեսագետ Արմեն Քթոյանը:
Եկամուտների հայտարարագրման համակարգը այս տարվանից արդեն կներդրվի։ Այն մտադիր են ներդնել երեք փուլով՝ 2023, 2024, 2025 թվականներին։ Ինչպե՞ս եք դա գնահատում, այդ համակարգի ներդրումն ինչ խնդիր կլուծի:
Շատ գործընթացներ կդառնան ավելի թիրախային: Հիմա մենք ունենք խնդիր, երբ բանկերը բախվում են անբավարար թիրախայնության խնդրին հետևյալ առումով. Հարաբերություններ են հաստատվում տվյալ ֆիզիկական անձի հետ իր վարկունակության կամ վճարունակության վերաբերյալ ոչ լիարժեք տեղեկատվությանը տիրապետելու պայմաններում, ինչը խնդիրներ է ստեղծում: Պետությունը տարատեսակ ծրագրեր է իրագործում, այդ թվում աջակցության, որոշ գործընթացների խթանմանն ուղղված ծրագրեր, և այդ ծրագրերը թիրախային դարձնելու համար նորից եկամուտների ու ծախսերի վերաբերյալ ամբողջական ու անհատականացված տեղեկատվություն է անհրաժեշտ: Այս համատեքստում եկամուտների համատարած հայտարարագրման համակարգը հնարավորություն է տալիս նման ռիսկերը էականորեն նվազեցնել: Բնականաբար, նվազեցվում է նաև հավանականությունն այն բանի, որ կկայացվի այնպիսի որոշում, որի հետևանքը որոշ ժամանակ հետո կլինի դատական կարգով ինչ-որ մի ունեցվածքը բռնագանձելու անհրաժեշտությունը: Եթե ավելի լայն համատեքստում նայենք, եկամուտների հայտարարագրումը նման է այն իրավիճակին, երբ որոշում կայացնելու համար դու պետք է ավելացնես քո տեղեկատվության շրջանակը: Ինչքան շատ տեղեկատվություն դու ունես, այնքան որոշումը կլինի ավելի ճշգրիտ, սխալ որոշում կայացնելու հավանականությունը կնվազի, ռեսուսրներն ավելի արդյունավետ կբաշխվեն:
Իսկ հայտարարագրման համակարգի ներդրման հետ կապված կա՞ն խնդիրներ, ո՞ր մասով կմ մտահոգություններ ու դժգոհություններ:
Հիմնական խնդիր ինստիտուցիոնալ համակարգի հետ է կապված: Այսինքն մարդկանց մի որոշ հատված բավարար ֆինանսական գրագիտություն չունեն, չեն տիրպետում համապատասխան տեխնիկական միջոցներին, արդյոք կկարողանան ժամանակին և պատշաճ ձևով այդ հայտարարագիրը ներկայացնել: Գլխավոր խնդիրը, ըստ էության, դա է: Մյուս կարևոր խնդիրն էլ այն է, որ պետք է ապահովել համակարգի ամբողջական գործողությունը: Եթե ֆիզիկական անձանց մի մասը մտնի համակարգի մեջ, մյուս մասը չմտնի և արդյունավետ գործիքներ չկիրառվեն բոլորին դաշտ բերելու համար, ապա այստեղ խնդիրներ կառաջանան նրանց համար, որոնք պատշաճ կերպով մտել են այդ հայտարարագրման համակարգի մեջ: Այսինքն պետք է զբաղվել համատարածության կամ արդարության սկզբունքների կիրառմամբ: Իսկ տեխնիիկական խնդիրների լուծումը ժամանակի հարց է և յուրաքանչյուր խումբ խնդիրների պարագայում ունի իր առանձին մոտեցումը, որով կարելի է դա կարգավորել:
Նախկինում շատ էր լինում, որ պաշտոնյաները իրենց եկամուտները չէին հայտարարագրում, եղած ունեցվածքը գրանցում էին զոքանչի, քենու կամ որևէ այլ հարազատի անունով: Համատարած հայտարարագրման համակարգի ներդրմամբ այդ խնդիրը կվերանա՞:
Շատ ավելի կդժվարանա, որովհետև նախկինում հայտարարում էիր, որ այսինչ աղբյուրից ստացել եմ և դրանով շղթան փակվում էր և ինչ-որ առումով հետքերը կորում էին, քանի որ այն անձը, որը համարվել էր գույքի աղբյուր, նա հայտարարագիր չէր ներկայացնում և այդ տեղեկատվությունը ստուգելու հնարավորություն չկար: Հիմա արդեն, եթե բոլորը ներառվում են այդ համակարգի մեջ, նման սխեմաներ կիրառելը չեմ ասում անհնար կլինի, բայց ավելի բարդանում է: Եթե դու գույք ես գրել, որի աղբյուր նշել ես քո ազգականին, պետք է նաև մտածես, թե իր հայտարարագրում դա ինչպես պետք է ճշգրիտ արտացոլվի, նա ում պետք է հղում անի, ու եթե հղում անի, այդ երրորդ կամ չորրորդ անձի հայտարարագրում ինչ փոփոխություններ պետք է կատարվեն: Այստեղ շղթայական պրոցեսներ պետք է նախաձեռնել: Այստեղ կեղծիք հայտնաբերելու հնարավորությունը շատ ավելի մեծ է:
