Արցախի ապագան այսօր դարձել է հայի արժանապատվության հերթական քննությունը, Սուրբ Ծննդյան առիթով իր խոսքում ասում է Արցախի թեմի առաջնորդը: Իհարկե դիպուկ է հնչում, թեև ընդհանուր առմամբ, ազգերն ու ժողովուրդները, հասարակություններն ու պետությունները արժանապատվության քննություն տալիս են միշտ՝ իրենց կենսագործունեությամբ: Այդ քննության արդյունքն էլ արտահայտվում է կյանքի տարբեր ոլորտներում և չափվում շատ կոնկրետ չափորոշիչներով ու չափանիշներով՝ համեմատվելով թե ներքին, թե շրջապատող միջավայրի իրողությունների հետ և գնահատվելով ըստ դրանց համարժեքության: Այդ իմաստով, իրավիճակը թերևս ունի շատ ավելի ռացիոնալ և պրագմատիկ դիտարկման անհրաժեշտություն և այսօր Արցախում և դրա շուրջ ստեղծված իրավիճակը ոչ թե հայ ժողովրդի արժանապատվության, այլ հայ ժողովրդի մտածողության, քաղաքական, տնտեսական, կազմակերպական մտքի, աշխատանքային կամքի և հմտության քննությունն է, հայկական էլիտայի մարդկային որակների և մտահայեցողական համարժեքության քննությունը: Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակը խոշոր հաշվով հետևանք է աշխարհաքաղաքական բարդ իրադրության, նաև ռեգիոնալ բարդ իրողությունների հետ այդ լայն իրականության ծանր փոխազդեցության: Դա պահանջում է ոչ թե զգացական ձևակերպումների վրա հիմնված դիմակայունություն, այլ մտավոր, ուղեղային աշխատանքի վրա հենված գործողություններ՝ ներքին կառավարում և արտաքին աշխատանք, միտված իրավիճակի շահառու ամենատարբեր կողմերի հետ քննարկումների միջոցով ընդհանուր եզրեր ձևավորելուն և խնդիրներ լուծելուն:
Ի վերջո, նաև թերևս հարկ է վերանայել զգայական կատեգորիաների մեր չափումները, ըստ այդմ թերևս բարձրանալ մի հարթություն վեր և արժանապատվություն դիտարկել աշխատանքային էֆեկտիվությունն ու արդյունավետությունը, որովհետև դրա արդյունք կամ հետևանք է այն իրավիճակը, որում հայտնվում են հասարակությունները, ժողովուրդները, պետությունները՝ անկախ, թե ֆեդերատիվ կարգավիճակով, ճանաչված, թե միջազգայնորեն չճանաչված, բայց դե ֆակտո գոյություն ունեցող և աշխարհին ներկայացող: Արցախը, ու ընդհանրապես հայկական հանրությունն ու հայ ժողովուրդը, և առաջին հերթին արցախյան կառավարող վերնախավը, Հայաստանի կառավարող վերնախավն ու հասարակական-քաղաքական ընտրախավի հավակնորդները այսօր հանձնում են այդ՝ աշխատանքային որակների քննությունը: Ի վերջո, Հայաստանի ու Արցախի ներկայիս իրավիճակը հետևանք է նրա, որ ավելի քան քառորդ դար ամբողջապես տապալվել է հենց այդ քննությունը:
