Կողմերը արձանագրել են, որ Արցախը համայն հայության համար պետք է լինի միասնության գաղափար: Սա մի հատված է խորհրդարանական ընդդիմության Հայաստան խմբակցության և Արցախի արտգործնախարար Դավիթ Բաբայանի հանդիպումից: Արցախը մոտ երեք տասնամյակ ներկայացվել է որպես միասնության գաղափար, այն շրջանում, երբ Հայաստան խմբակցությունը ներկայացնող ուժերը ոչ թե ընդդիմություն էին, այլ իշխանություն, Հայաստանում կառավարող համակարգի մաս:
Արցախը ներկայացվել է իբրև միասնության գաղափար, այդ կերպ վերածվելով մի մեծ «պաստառի», որի ներքո իր կենսագործունեությունն է ծավալել այդ կառավարող համակարգը, գործնականում խորացնելով հայկական պետականության ճգնաժամը, այդ թվում նաև Արցախի խնդրում: Արցախը առավելապես «փաթաթելով» հռչակագրերով ու ռազմա-հայրենասիրական կարգախոսներով, կառավարող համակարգը պարզապես ծածկել է այն, ինչ կատարվել է այդ պաստառի հետևում: Իսկ պաստառի հետևում կատարվել է այն, որ համակարգը պահպանելու, դրա կառավարող կարգավիճակը մշտապես ապահովելու համար մսխվել է թե Հայաստանի, թե Արցախի հանրային ու պետական ռեսուրսը, դրա հետևանքով արձանագրելով դիմադրունակության անկում, որն իր հետևանքն է թողել նաև արտաքին դիվանագիտական կարողությունների և դիրքերի վրա:
Արցախը «գաղափար» չէ, Արցախը ապրող, կենդանի օրգանիզմ է, որը պահանջում է ոչ թե պաստառներ, ոչ թե ռազմա-հայրենասիրական կարգախոսներ, քնարական զեղումներ, այլ շատ կոնկրետ ու առարկայական գործողություններ, որոնք կապահովեն հասարակական համերաշխություն, ներքին վստահություն, հասարակական-քաղաքական համակեցության արդիական միջավայր ու որակներ, քաղաքական մրցակցային համակարգ: Այդ միջավայրն էլ կձևավորի գաղափարներ, որոնք թույլ կտան առաջ մղել Արցախի իրավունքների և անվտանգության հարցերը, պաշտպանել դրանք այն բարդ աշխարհաքաղաքական միջավայրում, որ կա թե Արցախի, թե Հայաստանի շուրջ, թե աշխարհում ընդհանրապես:
Երբ չի եղել այդ ամենը, գաղափար հռչակվել է Արցախը, ինչի հետևանքով պարզապես կամ նենգափոխվել են իրողություններ, կամ ծածկվել է իրողությունների նենգափոխմման պատկերը, որ եղել է անորակ կառավարման հետևանք՝ թե Հայաստանում, թե Արցախում: Եթե երկու տասնամյակ և ավելի, Արցախը ոչ թե դիտվեր գաղափար, այլ կենդանի օրգանիզմ, ապա դրանից բխող քաղաքականությունը անհրաժեշտաբար կունենար այլ որակ, հետևաբար նաև բոլորոգին այլ արդյունք՝ ծանր հետևանքի փոխարեն: Սակայն, դա արդեն չէր ապահովի բիզնես-իշխանություն սերտաճման և քրեական բարքերի վրա հիմնված կառավարող համակարգի անսասանություն, և ձևավորում ինքնին: Մինչդեռ, գերական, առնվազն ենթագիտակցական մակարդակում, եղել է այդպիսի համակարգն ու իշխանության, դրանից բխող բարիքների հարատևությունը, այլ ոչ թե Արցախի ճանաչումը որպես կենդանի օրգանիզմ, ոչ թե հայրենասիրական պաստառ: Եթե այսօր էլ շարունակվի Արցախը լոկ հայրենասիրական պաստառ դիտելու համընդհանուր գործողությունը, դրա հետևանքը առաջինը զգալու է Արցախ կենդանի օրգանիզմը: Պետք է վերտ տալ Արցախի ռազմա-հայրենասիրական պաստառապատմանն ու անցնել մարդկային բարեխիղճ, պարկեշտ և մասնագիտական կառավարման կամ դրան իրապես օժանդակելու գործին:
