2020 թվականի պատերազմից հետո Հայաստանի հանրային շրջանակների մի զգալի մաս սկսեց հաճախակի, գրեթե ամենօրյա ռեժիմով խոսել կամ առնվազն «պտտվել» ազգ-բանակ թեմայի կամ օրակարգի շուրջ: Ծանր պատերազմից և ռազմական պարտությունից հետո դա իհարկե օրինաչափ և հասկանալի, սպասելի երևույթ է, թեև իհարկե այդ իմաստով գուցե արժեր օրակարգին համարժեք գործել դեռևս 2016-ի ապրիլյան քառօրյայից հետո, երբ այն ժամանակ գործող իշխանությունն ինքը հրապարակ բերեց ազգ-բանակ օրակարգը: Դրա հանդեմ հանրային արձագանքը ցավոք սրտի մերժողական էր, և ավելին՝ այդ կոնցեպտը սկսեց նույնացվել իշխանության քաղաքական խնդիրների ու նպատակների հետ և անգամ թիրախավորվել այդ համատեքստում: Այն, որ այդ ժամանակ գործող իշխանությունը թեման օրակարգ էր բերել գուցե նաև իր անմիջական քաղաքական կոնյուկտուրային հաշվարկներից ելնելով, այն, որ հնարավոր է հենց դա էլ գերակշռող մոտիվն էր, ոչ միայն հնարավոր է, այլ գուցե հենց այդպես էլ կար, այստեղ չեմ փորձել վիճել և չեմ էլ փորձի, քանի որ թե նախկին կառավարող համակարգի և մինչ 2018 թվականի քաղաքական իշխանության և թե ներկայիս քաղաքական իշխանության անմիջական մոտիվներ ինձ հայտնի չեն եղել և չեն, ըստ այդմ կարող եմ այդ առնչությամբ անել միայն անձնական դիտարկումներ: Բայց, ամբողջ հարցն այն է, ու դրա մասին խոսել եմ հենց 2016-ից հետո առաջ բերված կոնցեպտի առնչությամբ տարբեր քննարկումներում և հոդվածներում, որ անկախ իշխանության քաղաքական կամ խմբային մոտիվներից, առկա քաղաքական և աշխարհաքաղաքական իրավիճակը Հայաստանի համար ուղղակի հրամայական է դարձնում ազգ-բանակ տրամաբանությամբ համակեցությունը, ընդ որում նաև մի շարք սոցիալ-հոգեբանական խնդիրներից ելնելով: Ընդ որում, նաև միանգամայն պարզորոշ նշել եմ բազմիցս, որ ազգ-բանակ, ամենևին չի նշանակում ազգ-զինվորական, կամ ազգ-ավտոմատավոր: Ի դեպ, այսօր խոսակցությունների կամ գործողությունների զգալի մասում ևս կա այդ թյուրըմբռնումը, համարելով, թե ազգ-բանակի արդյունավետությունն ուղիղ համեմատական է հանրության «ավտոմատավորների» կամ կրակել իմացողների թվին:
Վատ չէ, երբ բարդ պայմաններում ապրելու և զարգանալու հրամայական ունեցող հանրության մեջ մարդիկ տիրապետեն զենքին՝ ինքնապաշտպանության համար, բայց պետական անվտանգությունն ու դրա անհրաժեշտությունից բխող ազգ-բանակ կոնցեպտը հազիվ թե համարժեք է նույնացնել այդ «վիճակագրությանը» և չափել դրանով: Ազգ-բանակը թերևս շատ ավելի խորքային երևույթ է և այն գործնականում ոչ թե քաղաքացիական կյանքն ու համակեցությունը զինվորականի, «կազարմայի» ռեժիմի բերելն է, այլ հակառակը՝ քաղաքացիական և զինվորական կյանքի համադրելիության ու ներդաշնակության միջավայր ձևավորելը, երբ ըստ անհրաժեշտության կլինի «փոխօգնության» արդյունավետ ինսստիտուցիոնալ մեխանիզմ և հարկ եղած դեպքում պաշտպանության համապետական կառուցումը չի վարվի «տնայնագործական» տրամաբանությամբ: Ըստ այդմ, հայեցակարգը, գաղափարը Հայաստանում ունի իրապես խորքային, ընդհուպ մասնագիտացված բազմազանությամբ հագեցած խորությամբ քննարկումների կարիք: Ի վերջո, հայեցակարգն ինքնին ունենալով ընդհանուր բնորոշում, այդուհանդերձ կարող է ունենալ կառուցվածքի, փոխհարաբերությունների տրամաբանության, բնույթի տարբեր կառուցվածք և բովանդակություն, «ճարտարապետական» տարբեր նախագծեր՝ ինչպես կառուցել այն, ո՞րն է, որ Հայաստանի հանրությանը կլինի համահունչ՝ ելնելով թե մեր նոր ու հին պատմության հետագծերի վերլուծությունից, թե առկա սոցիալ-հոգեբանական միջավայրից, թե սփյուռքյան գործոնից, թե աշխարհաքաղաքական միջավայրից, թե տնտեսության կառուցվածքից, հանրության կրթվածության աստիճանից, և բազմաթիվ այլ գործոններից: Ազգ-բանակը պետք չէ թե բարձրացնել փողոցում տեղադրված մեծ բիլբորդի մակարդակի, թե իջեցնել ֆեյսբուքյան գրառման կամ յություբյան հարցազրույցի մակարդակի: Այն խոշոր հաշվով կարող է արդյունավետ և էֆեկտիիվ լինել միայն գիտական խորության վրա իջեցնելու, ըստ այդմ մասնագիտական բարձրության դաշտ բերելու պարագայում: Եվ խոսքը վերաբերում է ոչ միայն ռազմական մասնագիտություններին:
