Հայաստանում մեծ արձագանք և աղմուկ առաջացրեց ՌԴ Պետդումայի վերին պալատի փոխխոսնակ Կոսաչևի հայտարարությունը, որտեղ նա նշում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմը չի մտնում ՀԱՊԿ իրավասության տակ: Ֆորմալ տեսանկյունից Կոսաչևի հայտարարությունը ըստ էության անհեթեթություն է, քանի որ Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է, իսկ Ադրբեջանը՝ ոչ, իսկ ՀԱՊԿ-ը ռազմա-քաղաքական բլոկ է, որ պետք է ապահովի իր անդամների անվտանգությունը: Սակայն, ըստ ամենայնի արժե իրերին նայել դե ֆակտո իրողությունների տրամաբանությամբ: Օրինակ, Հայաստանին հետաքրքրու՞մ են այն ռիսկերը, որ ունի Տաջիկստանը, Կիրգիզիան, որոնք կապված են թե իսլամական ծայրահեղականների խնդիրների հետ, թե միմյանց միջև սահմանային փոխհարաբերության:
Պետք է անկեղծ խոստովանել, որ Հայաստանին դա չի հետաքրքրում, կամ կարող է հետաքրքրել այնքան, որքան մարտահրավեր կպարունակի Հայաստանի համար: Եթե վաղը կենտրոնասիական ՀԱՊԿ անդամներից որևէ մեկը ունենա խնդիր այդ ռեգիոնի որևէ պետության հետ, Հայաստանին պե՞տք է պատասխանատվություն ստանձնել դրա համար, թե՞ ոչ: Պատասխանը թերևս շատ պարզ է՝ իհարկե ոչ: Մյուս կողմից սակայն հարց է առաջանում, թե այդ դեպքում Հայաստանին որքանո՞վ է պետք ՀԱՊԿ-ը, չէ՞ որ մենք լինելով մյուս անդամների մարտահրավերներին անտարբեր, չուզենալով խառնվել դրանց, նույն վերաբերմունքի հիմք ենք տալիս նաև նրանց: Այդպես է:
Եվ ամբողջ խնդիրն այն է, որ մենք պետք է խորապես հասկանանք, որ ՀԱՊԿ ֆորմալ առումով լինելով ռազմա-քաղաքական բլոկ, դե ֆակտո ընդամենը Ռուսաստանի հետխորհրդային ազդեցության մի մեխանիզմ է, որի հետ Հայաստանն առնչություն ունի այնքանով, որքանով չի կարող իրեն թույլ տալ հակադրվել Ռուսաստանի էական հետաքրքրություններին: ՀԱՊԿ, ինչպես առիթ եմ ունեցել բազմիցս ասելու անցնող տասնամյակում, ոչ թե հավաքական անվտանգության իրական պայմանագիր է, այլ մեխանիզմ, որը Ռուսաստանի և անդամ երկրների երկկողմ հարաբերության գործիքներից մեկն է, որոշակի լայն ընդգրկումով: Այդ մեխանիզմը իրական հավաքական անվտանգության բնույթ կարող է ստանալ այն պարագայում, երբ ձևավորվի ամուր արժեգաղափարական հենք, ընդհանրություն, որը թույլ կտա դրա վրա ձևավորել, կառուցել նաև քաղաքական և անվտանգային շահի շատ, թե քիչ ամուր ճարտարապետություն: Ընդ որում, անգամ դա ունի հարաբերականության շոշափելի աստիճան, հատկապես այսօր, ինչը մենք տեսնում ենք անգամ ՆԱՏՕ-ի պարագայում:
Ըստ այդմ, իրադրությունը պետք է գնահատել դե ֆակտո ելակետով, ու դրանից էլ բխեցնել անելիքն ու քաղաքականությունը: Տրամաբանականը կլիներ իհարկե գործ չունենալ մի կառույցի հետ, որտեղ չկա ընդհանուր որևէ արժեգաղափարական կապ: Սակայն, մյուս կողմից կան բազմաթիվ շերտեր՝ խնդիրների, մարտահրավերների, նաև որոշակիորեն հնարավորությունների, որոնք այդուհանդերձ անհրաժեշտ են դարձնում հարաբերությունը այդ մեխանիզմի շրջանակում, պարզապես դրա իրական բնույթը ճանաչելու հրամայականով: Ժամանակակից համաշխարհային գործընթացները աչքի են ընկնում համընդհանոււր տուրբուլենտությամբ, հետևաբար այդ պայմաններում Հայաստանի բուն անելիքը ներսում կարողությունների, ըստ այդմ ինքնիշխան քաղաքական որոշումների առավելագույն ներուժի ձևավորումն է, որը թույլ կտա միջազգային անվտանգության նոր ճարտարապետության ուրվագծման գործընթացում դրսևորել առավել սուբյեկտային վարք և կայացնել անհրաժեշտ որոշումները: