«Կանդրադառնանք նաև շատ կարևոր մի հարցի` Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորման խնդրին: Սա դժվար, բայց շատ անհրաժեշտ գործընթաց է, և գիտեք, որ Ֆրանսիան այս հարցում նույնպես ստանձնում է պարտավորություններ: Այս գործընթացը խիստ էական է տարածաշրջանի համար»,- սեպտեմբերի 26-ին Փարիզում հանդիպելով Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ՝ հայտարարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը: Ֆրանսիայի նախագահն անում է բավականին հստակ հայտարարություն՝ ասելով, որ Ֆրանսիան այդ հարցում ստանձնում է պարտավորություն: Մի բան է խոսել այն մասին, որ Ֆրանսիան աջակցում է, խրախուսում է, արտահայտվում է կարգավորման օգտին, մեկ այլ բան է խոսել պարտավորություն ստանձնելու մասին: Եվ, բնականաբար, առաջանում է հարց՝ ում առաջ, ինչպես, ինչ բովանդակությամբ և շեշտադրումներով:
Այն, որ Փարիզի այդ դիրքավորումը հույժ կարևոր է և ուշագրավ, և այն, որ հույժ կարևոր է հայ-թուրքական կարգավորումը՝ մասնավորապես Հայաստանի անվտանգության միջավայրի առումով, թերևս չունի ավելորդ գնահատականի կարիք: Սակայն ամեն ինչ կախված է մանրամասներից և դետալներից, ըստ այդմ՝ Էմանուել Մակրոնի հայտարարությունը առաջացնում է դրանք հասկանալու կամ դրանց ծանոթանալու կարիք: Սակայն հրապարակի վրա մանրամասներ առայժմ չկան: Փոխարենը կա դեռևս սեպտեմբերի սկզբին Վլադիվոստոկում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի դիմումը ՌԴ նախագահ Պուտինին: Վլադիվոստոկի տնտեսական համաժողովի հարթակում Նիկոլ Փաշինյանը, խոսելով տնտեսական հարաբերությունների և այդ համատեքստում հաղորդուղիների ապաշրջափակման մասին, դիմեց ՌԴ նախագահ Պուտինին՝ հայ-թուրքական կարգավորմանն օժանդակելու համար: Մի քանի շաբաթ անց Ֆրանսիայի նախագահն է հայտարարում այդ հարցում պարտավորություն ստանձնելու մասին: Արդյո՞ք նա Հայաստանին առաջարկում է ավելի արդյունավետ տարբերակ կամ «միջնորդություն», քան Ռուսաստանը: Ընդհանուր առմամբ, եթե Արևմուտքը աշխուժանում է արցախյան, հայ-ադրբեջանական հակամարտության համատեքստում, ապա միանգամայն տրամաբանական է, որ լինի աշխուժացում նաև հայ-թուրքական հարաբերության ուղղությամբ:
Որքան էլ Հայաստանի համար շատ կարևոր է, որպեսզի հայ-թուրքական հարաբերությունը դիտարկվի և ընթանա հայ-ադրբեջանականից անջատ, այդուհանդերձ, կան օբյեկտիվ իրողություններ և ցանկություններից վեր հանգամանքներ, հետևաբար այլ բան, քան հաշվի նստել դրանց հետ, հնարավոր չէ, որքան էլ զուգահեռ պետք է իհարկե ջանալ «անջատելու» հարցում թեկուզ փոքր արդյունքի ուղղությամբ: Այդպիսով, եթե սկզբունքորեն անիրատեսական է ամբողջական «կտրվածությունը», տրամաբանական է դառնում, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտության ուղղությամբ որևէ միջնորդական դիվանագիտական աշխատանք չի կարող չպահանջել համարժեք աշխուժություն նաև հայ-թուրքական կարգավորման ուղղությամբ: Այստեղ, սակայն, առաջ է գալիս սկզբունքային հարցը՝ ռուս-թուրքական հարաբերության խնդիրը: Արդյո՞ք Մակրոնին կհաջողվի Էրդողանի համար լինել առավել «գրավիչ», քան Պուտինը: Այս տեսանկյունից, Ֆրանսիայի նախագահի թերևս առաջին ջանքը, իհարկե որոշակի պայմանական իմաստով, կլինի հոկտեմբերի սկզբին Պրահայում տեղի ունենալիք Եվրոպական քաղաքական համայնքի նախաձեռնության առաջին վեհաժողովը:
Այդ համայնքը հենց Մակրոնի գաղափարն է, նաև այն եվրոպական սուվերենության շրջանակում, որի խնդրի և հոգսի մասին ուկրաինական պատերազմից ի վեր Մակրոնը արտահայտվում է հաճախ: Այդ վեհաժողովին հրավիրված են նաև Թուրքիան ու Հայաստանը, իհարկե, նաև Ադրբեջանը: Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը Նյու Յորքում հայտարարել է, որ հնարավոր է Պրահայում հանդիպում Հայաստանի վարչապետի հետ: Երևանը ևս հավանական է համարել դա՝ նշելով սակայն, որ չկա որևէ հստակ պայմանավորվածություն: Միևնույն ժամանակ Էրդողանը Նյու Յորքում լրագրողների հետ հանդիպմանը հայտարարել է, թե կքննարկի հարցերը իր «եղբայր» Ալիևի հետ: Մակրոնն էլ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպմանը հայտարարեց, որ ժամեր անց զրուցելու էր նաև Ադրբեջանի նախագահի հետ: Այդ համատեքստում հարց է առաջանում՝ Պրահայում սպասվում է նաև Փաշինյան-Ալիև հանդիպում, թե՞ այդ «գիծը» Մակրոնը կթողնի Շարլ Միշելին: Բոլոր դեպքերում առաջանում է Պուտինի «գծից» դուրս մնալու հարցը, հնարավոր էֆեկտի կամ ռիսկի հարցադրումով:
