«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է արցախցի քաղաքագետ Ժիրայր Ազիզյանը։
–Պարոն Ազիզյան, վարչապետ Փաշինյանը ՄԱԿ-ի Վեհաժողովում իր ունեցած ելույթում կարճ անդրադարձ է կատարել նաև ղարաբաղյան խնդրին։ Թեև մինչև 44-օրյա պատերազմը Հայաստանի վարչապետը ՄԱԿ-ի վեհաժողովում հայտարարում էր, թե Ղարաբաղի ժողովուրդը պետք է կարողանա առանց սահմանափակման որոշել իր կարգավիճակը, այս անգամ ինքնորոշմանը որևէ կերպ չանդրադարձավ։ Հորդորեց միջազգային համայնքին աջակցել, որպեսզի ՄԱԿ-ի մարդասիրական առաքելությունները կարողանան անարգել Ղարաբաղ մտնել՝ տեղում հումանիտար իրավիճակն ու մարդու իրավունքները գնահատելու, մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը երաշխավորելու համար։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս շեշտադրումները։ Ղարաբաղի կարգավիճակի մասին անդրադարձ չկատարելն ի՞նչ պատճառներ ունի։
-Առաջին հերթին պետք է նշեմ, որ նախապատերազմական շրջանում փաստացի գոյություն ուներ հակամարտության կարգավորման լեգիտիմ ֆորմատ ի դեմս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի, որտեղ համապարփակ կարգավորման համատեքստում դրվում էր նաև ինքնորոշման իրավունքի իրացման հարցը։ Այսօր այդ ֆորմատը գործում է դե յուրե, բայց ձևավորված աշխարհաքաղաքական իրողությունների պայմաններում համանախագահ երկրների միջև առկա անհամաձայնությունները գործնականում թույլ չեն տալիս նստել բանակցային սեղանի շուրջ։ Ուստի մենք հասկանում ենք, որ ներկա իրավիճակում ռեալ հնարավորություններ չկան Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ինքնորոշման իրավունքի իրացման առումով և ընդամենը ՄԱԿ-ի ամբիոնից դրա մասին խոսելը գործընթացին դրական լիցքեր չի կարող հաղորդել, բայց հայ-ադրբեջանական գերլարված հարաբերությունների ու թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կողմից ռազմական էսկալացիայի դիմելու բարձր հավանականության ֆոնին, երբ Հայաստանը չունի անվտանգային այնպիսի համակարգ, որը կարող է դիմակայել կամ կանխել նշված ռիսկը, դա ընդամենը հավելյալ լարվածություն կհաղորդի դյուրագրգիռ և ոչ կառուցողական Ադրբեջանին։
-Փաշինյանը նաև հայտարարել է, որ մենք վճռական ենք խաղաղություն կերտել տարածաշրջանում, բայց մեզ պետք է միջազգային հանրության լիարժեք աջակցությունը, որը կանգնած կմնա ինքնիշխան ու ժողովրդավար պետության կողքին։ Արդյոք վերջին ագրեսիան ցույց չտվեց, որ խաղաղության օրակարգը կենսունակ չէ։
-Իհարկե, Ադրբեջանի կողմից ապակառուցողական դիրքորոշումը, ուժի կիրառման և ուժի կիրառման մշտական սպառնալիքները բացառապես դրա մասին են վկայում, բայց անկախ այդ հանգամանքից մենք պարզապես չենք կարող չեղարկել այդ օրակարգը, քանի որ դրա միակ քաղաքական շահառուն հենց Ադրբեջանն է հանդիսանում։ Հետևաբար մենք պետք է առաջնորդվենք խաղաղության օրակարգով` միջազգային հանրությանն ու ռեգիոնալ անվտանգության ճարտարապետության նախագծողներին` խոշոր դերակատարներին ապացուցելով, որ հենց Ադրբեջանն է իր նման գործելաոճով փակուղի տանում նշված օրակարգը և նաև սրան զուգահեռ մենք առաջնահերթ պետք է ձևավորենք անվտանգային այնպիսի միջավայր, որը կենսունակ կլինի զսպելու թուրք-ադրբեջանական տանդեմի նկրտումներն ու գործնականում հիմքեր ապահովի նշված օրակարգը սպասարկելու առումով։
-Վարչապետը նշել է, որ իրավիճակը կարող է սրվել, քանի որ անվտանգության տարածաշրջանային կազմակերպությունները պատշաճ չեն արձագանքում։ ՀԱՊԿ անգործության պայմաններում, ադրբեջանական նոր ագրեսիայի կարո՞ղ ենք սպասել։
–Այն որ ՀԱՊԿ-ը որպես կոլեգիալ անվտանգության երաշխիք այլևս չի գործում Հայաստանի համար ակնհայտ էր դեռեւս հետպատերազմյան շրջանում Տավուշում 2020թ-ի հուլիսյան դեպքերի ժամանակ և նույնիսկ ավելի վաղ, ընդ որում կառույցի ոչ միայն ռազմական բաղադրիչը չի զսպում Ադրբեջանի ագրեսիան, այլ նաև քաղաքականը։ Սա իհարկե ունի իր տրամաբանական բացատրությունը և դա առավել քան ակնհայտ արտահայտվում է Ադրբեջանի ու Հայաստանի հետ կառույցի անդամ երկրների հարաբերությունների համեմատությամբ, բայց իրականում բողոքելու փոխարեն մենք պետք է ձեւավորենք նշվածի խորքային պատճառները պարզելու և լուծելու հստակ մեխանիզմներ, ունե՞նք դրա համար բավարար պոտենցիալ, սա արդեն հարցի մյուս կողմն է, որը հասկանալու համար նախ պետք է մոբիլիզացնենք և հաշվարկենք ունեցած ռեսուրսները։