«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է ՄԱԿ–ի էներգետիկայի հարցերով ազգային փորձագետ Արա Մարջանյանը
Պարոն Մարջանյան, ՏԿԵ նախարար Գնել Սանոսյանը դժգոհել է «Բարձրավոլտ էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ի ծրագրի իրականացման դանդաղ ընթացքից: Ինչո՞վ է պայմանավորված այդ դանդաղումը և ինչպես եք դուք գնահատում այդ դժգոհությունները:
Պարոն Սանոսյանը, կարծում եմ՝ բարձրացրել է շատ ճիշտ խնդիր: Բանն այն է, որ էլեկտրաէներգետիկ ենթակառուցվածքի զարգացումը շատ կարևոր է թե Հայաստանի, թե տարածաշրջանի, թե Իրանի հետ մեր համագործակցության համար, թե հեռանկարում Վրաստանի հետ մեր համագործակցության համար: Տեմպերի դանդաղումը կարծում եմ՝ բացատրվում է տեխնիկական ու ֆինանսական որոշ խնդիրներով, և ընդհանուր կարգապահության ոչ այնքան բարձր մակարդակով: Կարծում եմ՝ հարցը ճիշտ է բարձրացված, այստեղ հապաղումը անթույլատրելի է, մանավանդ հաշվի առնելով Հայաստանում էներգետիկայի զարգացման բավական մեծ ներուժն ու առկա ծրագրերը:
Ընդհանուր առմամբ, ե՞րբ է նախատեսվում այս ամենն ավարտին հասցնել, ժամկետների ինչքա՞ն խախտում ունենք:
Եթե խոսքը վերաբերում է Հայաստան-Իրան բարձրավոլտ էլեկտրագծի շինարարությանը, ապա այստեղ դանդաղումը չափվում է տարիներով: Մենք տարիներ առաջ դեռևս պետք է այդ գիծը շահագործման հանձնած լինեինք, ուղղակի որոշ թե օբյեկտիվ, թե սուբյեկտիվ պատճառներով այդ աշխատանքները հետաձգվում են: Այստեղ պետք է հաշվի առնել նաև հետևյալը. հավանաբար հիշում եք Եվրամիությունը Հայաստանին միլիարդներ էր խոստացել որոշ ծրագրերի իրականացման համար, այդ թվում նաև էներգետիկայի ու հաղորդակցության ուղիների զարգացման համար: Կարծում եմ՝ ժամանակն է մեր եվրոպացի գործընկերների առաջ դնել այդ հարցը՝ ինչ եղան այդ միլիարդները, ինչու չեն օգտագործվում, ինչ ծրագրեր պետք է իրականացնել առաջին հերթին, ինչ աշխատանքներ պետք է կատարել անհապաղ: Այստեղ դանդաղումն ուղղակի անբացատրելի է: Կարծում եմ՝ այս ուղղությամբ Հայաստանը պետք է որոշակի աշխատանքներ տանի:
Հիշեցնեք, որ ժամանակին հենց ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի աջակցությամբ Վրաստանը զարգացրեց իր էլեկտրաէներգետիկ ենթակառուցվածքային համակարգը: ԱՄՆ-ի անմիջական մասնակցությամբ ստեղծվեց այն, ինչը կոչվում է Թուրքիա-Վրաստան-Ադրբեջան կամուրջ: Կարծում եմ, որ Հայաստանը կարող է ԱՄՆ-ից ակնկալել նմանատիպ աջակցություն, այս անգամ զարգացնելու Հայաստանի էներգետիկ հնարավորությունները՝ Հյուսիս-Հարավ առանցքով: Ուղղակի այստեղ պետք է, այսպես ասած, խնդրել մեր աջակիցներին վեր կանգնել քաղաքական և աշխարհաքաղաքական դիրքորոշումներից և Հայաստանին օժանդակությունը դիտարկել հենց Հայաստանին օժանդակում, այլ ոչ թե որպես միջոց ճնշելու Իրանին կամ նեղացնել Ռուսաստանին կամ որևէ այլ աշխարհաքաղաքական նպատակներ հետապնդել: Հայաստանը կարիք ունի օժանդակման, Հայաստանին բոլորովին չեն խանգարի այն միլիարդները, որոնք հատկացրել է ԵՄ-ն՝ ՀՀ-ում ենթակառուցվածքների զարգացման համար: Ծրագրերը սպասում են իրենց իրականացմանը: Դա առաջին հերթին Հայաստանի էներգաբաշխիչ ցանցի զարգացումն է, լարման դասի ավելացումը, սմարթ համակարգերի ներդնումը, արդյունավետության բարձրացումը, ավտոմատիկայի դասի բարձրացումը, գեներացնող հզորությունների զարգացումը, նոր բարձրավոլտ լարման գծերի կառուցումը և Հայաստանի սինխրոն աշխատանքի կազմակերպումը Հարավային Կովկասում ու հարակից երկրների հետ: Հիշեցնեմ նաև, որ տասնամյակներ ի վեր, մանավանդ ԽՍՀՄ վերջին 30 տարիների ընթացքում Հայաստանը հանդիսանում էր Հարավային Կովկասի էլեկտրաէներգետիկ կենտրոն և Հայաստանն էր, որ կարգավորում էր հոսքերը հարավային Կովկասում: Հայաստանն էր, որ ապահովում էր իր հարևանների մոտավորապես 3 մլրդ կվտ/ժամ էլեկտրաէներգիա, և կարծում եմ՝ պետք է մեր գործընկերների միջոցով վերականգնել ու վերագտնել Հայաստանի դերակատարումը տարածաշրջանում:
Հոկտեմբերի սկզբին Ատոմային էներգիայի միջազգային կազմակերպության գլխավոր տնօրենը կժամանի Հայաստան: Այս այցն ինչո՞վ է կարևորվում, ինչ կարող ենք ակնկալել և ինչու հիմա է այցն իրականացվում:
Չեմ կարող ասել, թե ինչու հիմա, բայց կարող եմ պնդել, որ այցը դրական է, սա պատեհ առիթ է քննարկելու ԱԷՄԳ-ի ղեկավար Գրոսիի հետ Հայաստանին հուզող մի քանի կարևորագույն հարցեր: Առաջինը ատոմակայանի անվտանգ շահագործման երկարացումը, ատոմակայանի նկատմամբ հնարավոր սադրանքների, նկրտումների հարցը: Հավանաբար կհիշեք, որ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք սպառնում էին հարվածներ հասցնել ատոմակայանին: Այդ հարցն էլ այստեղ պետք է բարձրացվի: Ինչպես նաև պարոն Գրոսիի հետ կքննարկվի ատոմակայանի աշխատող երկրորդ բլոկի, ինչպես նաև նոր ատոմակայանի կառուցման հետ կապված խնդիրները: Հայաստանի և ԱԷՄԳ-ի համագործակցությունն ունի տասնամյակների պատմություն, և ընթանում է շատ հաջող: Կարծում եմ՝ այս այցը միայն կխորացնի այդ դրական միտումները:
Այսինքն` շատ կոնկրետ հարցադրումներ կան նաև անվտանգությա՞ն առումով:
Մենք պետք է այդ հարցերը բարձրացնենք, պնդենք, որ պետք է բացառվեն ատոմակայանների նկատմամբ թե ռազմական, թե այլ բնույթի սադրանքները, խստագույնս պետք է հետևել անվտանգության արձանագրություններին: Միջազգային հանրության մշտադիտարկումը և համագործակցությունը նրանց հետ Հայաստանի համար ունի շատ կարևոր նշանակություն:
Նոր ատոմակայանի կառուցման հետ կապված անընդհատ շեշտադրում է արվում ռուսական տարբերակին: Ձեր կարծիքով` Հայաստանն այս հարցում ո՞ր տարբերակը պետք է ընտրի՝ եվրոպակա՞ն, ռուսակա՞ն, թե այլ:
Այստեղ մի քանի բան պետք է շեշտենք. Նոր ատոմակայան կառուցելը քմահաճույք չէ, կապրիզ չէ, դա Հայաստանի էներգետիկայի զարգացման ռազմավարական ծրագրերի պահանջ է: Դա Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության, նույնիսկ ազգային անվտանգության համակարգի զարգացման հարց է: Հայաստանը պետք է ունենա ատոմային գեներացիա: Անձամբ ես կարծում եմ, որ քանի որ Հայաստանն ունի Ռուսաստանի հետ տասնամյակների հաջող համագործակցություն, ապա կարծում եմ, որ նոր բլոկի կառուցումը Հայաստանում նույնպես նպատակահարմար է իրականացնել ռուսական ընկերների օգնությամբ: Մանավանդ, որ ատոմային էներգետիկան այն քիչ ոլորտներից մեկն է, որտեղ Ռուսաստանն իսկապես ունի աշխարհի առաջատար դիրք ու առաջատար որակ: Ամենահուսալի ու ամենաաշխատող ռեակտորները անցած տասնամյակներում և մոտակա տասնամյակներում երկիր մոլորակում հանդիսանում են ռուսական ռեակտորները: Այնպես որ այստեղ Ռուսաստանի և Հայաստանի համագործակցությունը շատ բնականոն է և բխում է Հայաստանի շահերից:
