«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է տնտեսագետ Արմեն Քթոյանը
Պարոն Քթոյան, դոլարի ու եվրոյի փոխարժեքները շարունակում են նվազել: Որո՞նք են դրա պատճառները և դեռ որքան սա կտևի:
Պատճառները նույնն են, ինչ մեկ կամ երկու ամիս առաջ էր. Հայաստանում կա արտարժույթի մեծ ներհոսք, առաջարկը շուկայի աճ է արձանագրել, և դա հանգեցնում է արտարժույթի գների նվազման, դրամն ամրապնդվում է դոլարի ու եվրոյի նկատմամբ: Եթե համալիր դիտարկենք, կտեսնենք, որ երկնիշ տնտեսական ակտիվության կամ ծառայությունների առանձին ոլորտներում 30-40 տոկոս ակտիվություն կա: Այդ բոլորը մեկ շղթայի տարբեր օղակներ են:
Կարո՞ղ ենք ասել, որ արտարժույթի արժեզրկումը ամենաշատը օտարերկրյա ներդրողների վրա է բացասական անդրադարձ ունենում, և ինչ պետք է անի կառավարությունը զսպելու այդ բացասական հետևանքները:
Կենտրոնական բանկը հետամուտ է արհեստականորեն դրամը չարժեզրկելու ռազմավարությանը, որը հիմնավորվում է գնաճի քաղաքականության արդյունավետությունը չկորցնելու հանգամանքով: Այդ փաստարկի մեջ տրամաբանություն կա: Հիմա բնականաբար, թանկ դրամը առանձին ոլորտներում բացասական ազդեցություն ունի, բայց ոլորտներ էլ կան, որտեղ դրական է ազդում: Դուք նշեցիք օտարերկրյա ներդրումների հանգամանքը, բայց մյուս կողմից էլ ունենք, օրինակ, գնաճի զսպման հնարավորություն, արտաքին պարտքի մասով բեռի որոշակի թեթևացման հնարավորությունը: Մյուս հանգամանքն էլ կա, էկոնոմիկայի նախարարությունը վերջին ամիսներին ԿԲ-ին մեղադրում էր փոխարժեքին չմիջամտելու մեջ՝ նշելով, որ դա բացասաբար է ազդում արտահանողների վրա, բայց մենք տեսնում ենք, որ այս տարվա առաջին 7 ամիսներին արտահանումն զգալի աճ է արձանագրել: Ստացվում է, որ ընդհանուր առմամբ, մենք ապրում ենք այնպիսի միջավայրում հիմա, երբ էական դերակատարում ունեն այնպիսի գործոններ, որոնք սովորական պայմաններում միգուցե չեն դրսևորվում: Այսնիքն քիչ հավանական համարվող գործոնները հիմա միանգամից պրոցեսի մեջ են և դրանք կանխատեսելը, փորձել հասկանալը, շուկայական կոնյուկտուրայի վերաբերյալ ինչ-որ դատողություններ անելը բավականին բրդ է:
Իսկ գնաճը որքանո՞վ է հնարավոր եղել զսպել, երբ քաղաքացին ամեն օր իր մաշկի վրա զգում է թանկացումները:
Ես չեմ կարող գնահատական տալ թվային առումով, ակնհայտ է, որ զսպման դերակատարում կա, գնաճը զսպվում է, իսկ թե քանի տոկոսով, ԿԲ-ն ևս դրա գնահատականը չունի: Մյուս կողմից էլ, իմ կարծիքով, տրամաբանված է այն մոտեցումը, որ փոխարժեքին էական միջամտությունը կարող է էականորեն նվազեցնել հակաճգնաժային քաղաքականության արդյունավետությունը:
Դեռ որքա՞ն կպահպանվի այս իրավիճակը:
Եթե մենք հասկանանք, թե օրինակ, ռուս-ուկրաինական պատերազմն ինչքան կտևի, մենք կկարողանանք նաև գալ մեր իրավիճակին: Այն ամենը, ինչ մեզ մոտ տեղի է ունենում, ածանցյալ է դրանից: Մենք ասում ենք՝ արտարժույթի առաջարկը աննախադեպ բարձր մակարդակի վրա է մեր շուկայում, Ռուսաստանից հսկայական գումարներ են գալիս և բերում են այն մարդիկ, որոնք ժամանակավորապես տեղափոխվել են Հայաստան: Հիմա ամեն ինչի հիմքում այդ ժամանակավոր տեղափոխությունն է. եթե վաղը պատերազմն ավարտվում է, այդ մարդկանց զգալի մասը մտածելու է հետ վերադառնալու մասին և տրանսֆերտային ներհոսքը կդադարի: Այսինքն եթե ուզում ենք հասկանալ՝ ինչքան կտևի, պետք է փորձենք մոդելավորել կամ կանխատեսում անել առ այն, թե պատերազմն ինչքան կշարունակվի: Որովհետև այս տնտեսական պրոցեսներն ածանցյալ են քաղաքական իրողություններից, որոնք ստեղծվել են ուկրաինական պատերազմի համապատկերում:
Ըստ էության, որքան երկարի պատերազմը, այդքան այս իրավիճակը պահպանվելո՞ւ է:
Նույնությամբ չի պահպանվի, որովհետև այստեղ որակական բաներ կան, օրինակ, այն ՌԴ քաղաքացին, որն իր բիզնեսը, գործունեությունը ժամանակավորապես տեղափոխել է Հայաստան, կարևոր է հասկանալ, թե այդ «ժամանակավոր» ասվածն ինչքան է: Իրենք կարող է իրենց մտքում ունեն 6 ամիս կամ 10 ամիս ենթադրյալ ժամանակահատված, բայց եթե փաստացի իրողություններն ավելի երկար լինեն, արդեն կարող է ինքն այլ որոշման հակվել: Այսինքն եթե մի բանը կարճաժամկետ է, դեռևս չի նշանակում, որ ավելի տևական ժամանակահատվածում տեղի կունենա նույն բանից բայց ավելի շատ: Այդպես չէ, երկարաժամկետ ժամանակահատվածում կարող է լրիվ ուրիշ բան տեղի ունենալ: Իսկ թե երբ տեղի կունենա կարճաժամկետից անցումը երկարաժմկետ կամ միջնաժամկետ որոշումների, դժվար է ասել: Ամեն մի ՌԴ քաղաքացի, որ եկել է Հայաստան, իր մտքում ունի ժմկետի վերաբերյալ իր նախընտրելի պատկերացումը: մեկի դեպքում մեկ տարի է, մեկի դեպքում կես տարի է, երրորդի դեպքում միգուցե 3 ամիս էր, որն արդեն անցավ և նա սպասողական վիճակի մեջ է: Շատ բարդ է կանխատեսումներ անել: Մենք պետք է հասկանանք, որ մեզ մոտ փոքր տնտեսություն է, իսկ փոքր տնտեսությունում շատ մեծ ծավալի փոփոխություններ չեն պահանջվում իրավիճակում կտրուկ կամ որակական փոփոխություններ արձանագրելու համար: Ասենք, ամսական կտրվածքով, դոլարի ներհոսքը կարող է 200-300 մլն ավելանա, և դա շուկայում շոկային պրոցեսներ առաջացնի: Սա նաև մեր տնտեսության փոքր լինելով է պայմանավորված: