«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հանուն Հանրապետության» կուսակցության նախագահ Արման Բաբաջանյանը
Պարոն Բաբաջանյան, ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը Կովկասյան բանակցությունների համար նոր ավագ խորհրդական է նշանակել դեսպան Ֆիլիպ Ռիկերին։ Վերջինս նշանակվել է նաև որպես ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ: Ինչո՞վ եք պայմանավորում այս փոփոխությունը և ի՞նչ կտա Հայաստանին։
Ֆիլիպ Ռիկերը նշանակվել է Կովկասի բանակցությունների ավագ խորհրդական՝ փաստացի, Ռիկերը նշանակվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի նոր համանախագահ՝ Էնդրյու Շոֆերի փոխարեն: Ըստ պետքարտուղարի տարածած հայտարարության՝ Ֆիլիպ Ռիկերը կաշխատի որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ և կղեկավարի ԱՄՆ պատվիրակությունը Ժնևում միջազգային բանակցություններում՝ այս կրիտիկական շրջանում։
ԱՄՆ պետքարտուղարը հայտնել է, որ Միացյալ Նահանգները հավատարիմ է Հայաստանին ու Ադրբեջանին երկարաժամկետ կարգավորման հարցում աջակցելուն, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուղիղ երկխոսությանը նպաստելուն: Վաշինգտոնը, չնայած երկարաժամկետ կարգավորման նպատակադրման մասին հայտարարություններին, այդուհանդերձ, գործնական մակարդակում չունի երկարաժամկետ նպատակներ կամ դիտարկումներ՝ հայ-ադրբեջանական հարցի առումով, և այստեղ ԱՄՆ համար կա տակտիկական նշանակության երկու հանգամանք՝ ռազմավարական ավելի կարևոր նպատակների համատեքստում. հայ-ադրբեջանական հարցում պահպանել այնքան ներկայություն, որը թույլ կտա մրցակցային խնդիրներ առաջադրել Ռուսաստանին և Իրանին, միաժամանակ կառավարելի թելեր ապահովել Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հանդեպ: Մեծ հաշվով, այդ առումով էական է ոչ թե Կովկասի հարցերի առնչությամբ ԱՄՆ դիվանագետի փոփոխությունը, նորի նշանակումը, այլ այն, թե Վաշինգտոնը երբ և ինչ է պատասխանելու միջուկային գործարքի վերաբերյալ Իրան-ԵՄ համաձայնությանը: Իրանի արտգործնախարարությունը հայտարարել է, որ Թեհրանը ստացել է ԱՄՆ պատասխանը և սկսել դրա քննարկումը և դրա ավարտից հետո կհայտնի իր դիրքորոշումը:
Տարածված հաղորդագրությունից, և ոչ միայն, պարզ է դառնում, որ Վաշինգտոնը բավականին մեծ շեշտադրում է կատարում պայմանականորեն նոր տրամաբանության՝ Հայաստան-Ադրբեջան ուղիղ շփման վրա: Այդ պարագայում, իհարկե, հարց է առաջանում, թե որտե՞ղ է տեսնում Վաշինգտոնն Արցախը, ի՞նչ «կարգավիճակով»:
Խոսքը տվյալ պարագայում Արցախի իրավա-քաղաքական կարգավիճակի մասին չէ։ Խոսքն այն մասին է, թե Հայաստան-Ադրբեջան ուղիղ շփման «գծում» ԱՄՆ ինչպես է պատկերացնում Արցախի դիրքը, որտեղ ռուս խաղաղապահներ են և որտեղ Ռուսաստանն ունի էական ներկայացվածություն:
Ռիքերի նշանակումը համարժեք է այն իրավիճակին, որ կա աշխարհում: Ուշադրություն դարձնենք, որ նշանակվել է դիվանագետ, որը նախկինում եղել է պետքարտուղարության բարձրաստիճան պաշտոնյա՝ պետքարտուղարի օգնական Եվրոպայի ու Եվրասիայի հարցերով:
Օրերս Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունը արձագանքել է Կովկասի հարցերի գլխավոր բանակցողի նշանակմանը ասել է, որ Մինսկի խմբի համանախագահությունը վերակենդանացնելու փորձը կարող է հանգեցնել նրան, որ ԱՄՆ դուրս կմնա Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերության կարգավորման գործընթացից: Կարելի՞ է արված հայտարարությունը սպառնալիք որակել։ Ինչպե՞ս հասկանալ Բաքվի վարքագիծը, ի՞նչ սպասել հաջորդիվ։
Ես համաձայն եմ Ձեզ հետ՝ փաստացի, Բաքուն սպառնում է Վաշինգտոնին: Պետք է ենթադրել, որ այդ սպառնալիքը կամ զուտ ներքին սպառման համար հնչեցվող ձևականություն է, որ հետո կարող է բացատրվել Վաշինգտոնին՝ ըմբռնման արժանանալու հույսով, կամ Բաքվի «շուրթերով» բարբառում են Մոսկվան, Անկարան, և գուցե նույնիսկ Իրանը, այլ կերպ ասած ռեգիոնալ ձևաչափի շահառու երկրները, որոնք ձգտում են կովկասյան հարցերում առավելագույնս դուրս մղել Արևմուտքին, այլ կերպ ասած՝ պարզապես Միացյալ Նահանգներին:
Մյուս կողմից, սակայն, խոշոր հաշվով գործ ունենք մի վիճակի հետ, երբ Ադրբեջանը պարզապես կարող է ունենալ խուճապային ընկալում: Որքան աշխույժ է ԱՄՆ-ն, այդքան Ադրբեջանի համար բարդ է լինելու խաղը Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի հավակնությունների շրջանակում՝ օգտագործելով այն հանգամանքը, որ Կովկասի երեք երկրների շարքում ունի զգալի տնտեսական և ռազմա-քաղաքական առավելություն:
Այլ կերպ ասած, ԱՄՆ նկատելի աշխուժությունը Ադրբեջանի համար բարդացնելու է այն 3+1+2 տրամաբանությունը, որով Բաքուն դիտարկում է խաղը Թեհրան, Անկարա, Մոսկվա եռանկյունում, ձգտելով դիտարկվել Հայաստանից ու Վրաստանից բարձր կարգավիճակով և այդ կերպ ստանալ ռեգիոնալ «պարեկի» կարգավիճակ: Ընդ որում, Բաքվի համար այդ ամենում մտահոգության առարկա է ոչ միայն այդ կարգավիճակի անհասանելիությունը, այլև այն առումով, որ չնայած Մինսկի խմբի գործունեության դե ֆակտո դադարեցմանը, դե յուրե առումով խումբը առ այսօր լուծարված չէ և կարծես թե որևէ մեկը չի էլ պատրաստվում անել դա:
Ինչպես հայտնի է, Հայաստանում ՌԴ դեսպանատունը բողոքել էր Սուրմալու տոնավաճառում ողբերգական պայթյունի առնչությամբ մամուլի հրապարակումներում ռուսական կառույցներին ուղղված մեղադրանքների առնչությամբ՝ Հայաստանի իշխանությունից ակնկալելով անգամ հրապարակային խոսքում հակազդում այդօրինակ մեղադրանքներին: Հայաստանի արտգործնախարարությունը նախօրեին տեղեկացրեց, որ պատասխանել են ՌԴ դեսպանատան բողոքին և պատասխանն ուղարկել ՌԴ ԱԳՆ: Հայաստանի ԱԳՆ-ն հայտնել էր, որ կոռեկտ չի համարում հրապարակել պատասխանի բովանդակությունը, քանի որ խոսքը դիվանագիտական գրագրության մասին է: Ինչպես հասկանալ այս քայլը։
Կարծում եմ, որ այդ քայլով Երևանը փաստացի ակնարկեց ռուսական կողմի պահվածքի ոչ կոռեկտության մասին, քանի որ ՌԴ դեսպանատունը հանրայնացրել էր Հայաստանի ԱԳՆ ուղղված բողոքը: Այնուամենայնիվ, առկա իրավիճակում Հայաստանի համար չափազանց կարևոր է դարձել արտաքին քաղաքական ճկունությունը և թեկուզ հարաբերական, բայց որոշակի բալանսավորվածության ապահովումը Ուկրաինայում պատերազի մեջ գտնվող Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև: Այդ բալանսավորումը էապես անհրաժեշտ է Հայաստանին հենց նաև իր ազատ, բաց հասարակություն կառուցելու ճանապարհը ՌԴ մեծապետական հավակնության ռիսկերից հնարավորինս զերծ պահելու համար: Հետևաբար, Հայաստանի կառավարման համակարգի ցանկացած օղակում պահանջվում է զգուշություն և նրբանկատություն, ավելորդ կոնֆլիկտներ չառաջացնելու և սուր անկյուններ թույլ չտալու համար, որպեսզի Հայաստանի եղած ներուժը բավականացնի առանց այդ էլ առկա բարդ հարցերը լուծելու և կարևոր բալանսը անհրաժեշտ նվազագույնի վրա պահելու համար: Այդ իմաստով նաև թերևս հատկանշական է, որ Հայաստանի արտգործնախարարությունը զերծ է մնում խնդրի հետագա հանրային գեներացիայից: Իհարկե սա ինքնին չի բացառելու թեմայի շուրջ նենգափոխումների և տեղեկատվա-քարոզչական մանիպուլյացիաների, և հանրային տարբեր շրջանակների՝ կամա, թե ակամա դրանց տրվելու ռիսկը:
Պարոն Բաբաջանյան, Բրյուսելում օգոստոսի 31-ին նախատեսվում է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի եռակողմ հանդիպումը: Բրյուսելում հերթական հանդիպումը ի՞նչ արդյունք կարող է արձանագրել։
Տեղեկությունը հետաքրքիր է նրանով, որ մինչ այդ շաբաթներ առաջ հայտնվեցին տեղեկություններ, որ առաջին դեմքերի մակարդակով եռակողմ հանդիպում կլինի Մոսկվայում: Մոսկվայում, սակայն, տեղի կունենա փաստորեն փոխվարչապետների մակարդակով սահմանազատման և սահմանագծման հարցերի պատվիրակությունների հանդիպում՝ օգոստոսի 29-ին:
Մոսկվայում հնարավոր հանդիպումը չեղարկվել է, որովհետև Երևանն ու Բաքո՞ւն են մերժել, թե՞ Մոսկվան է հրաժարվել այդպիսի մտադրությունից, ներկայումս զբաղված լինելով այլ՝ ավելի առարկայական և հրատապ խնդիրներով, և առավել ևս չունենալով հայ-ադրբեջանական հարցում որևէ էական ճեղքում արձանագրելու հնարավորություն: Այդ հարցերի պատասխանները կարող են լինել դիվանագիտական խորհրդապահական աղբյուրներում, թեև հնարավոր է, որ շատ բան նաև «ջրի երեսին» է, պարզապես հանրությունները մշտապես փնտրում են առավել խորքային ինտրիգներ:
Անկասկած է, որ հայ-ադրբեջանական հարցում առկա է բազմաթիվ խաղացողների շահերի շրջանակ, որտեղ կան, իհարկե, որոշակի կայուն ձևաչափային ուրվագծեր, միաժամանակ սակայն հետաքրքրություններ ու շահեր, որոնք բավականին «լողացող» են, կախված այն իրավիճակից, որ կա երկու գործընթացների առումով՝ ուկրաինական պատերազմ և այնտեղ ծավալվող զարգացումներ, քաղաքական իրողություններ, որ ինտենսիվ կերպով ծավալվում են դրա շուրջ, այդ թվում ներեվրոպական ասպեկտով, և Իրանի միջուկային գործարքի ճակատագիր, որտեղ Եվրոպան փորձում է աշխուժորեն միջնորդել և հասնել գործարքի վերականգնման: Այդ գործընթացների համատեքստում հետաքրքրական է Բրյուսելում հանդիպման մասին պայմանավորվածությունը, ինչը թերևս չէր կարող տեղի ունենալ առանց երկու ավելի աշխույժ դերակատարի՝ Մոսկվայի և Վաշինգտոնի համաձայնության: Ինչ համատեքստ և հաշվարկ կա այդ համաձայնության ներքո, սա այլ խոսակցության նյութ է: Սակայն անկասկած է, որ բրյուսելյան հարթակի կենսունակությունը անհնարին է լինելու առանց այդ երկու խաղացողների նվազագույն լոյալության: Այդ իմաստով, գործընթացը կարող է նպաստել իրավիճակի կայունությանը, սակայն դարձյալ անորոշ է ազդեցության ժամանակային կտրվածքը, քանի որ առաջին պլան բերելով Բրյուսելը, Մոսկվան ու Վաշինգտոնը գուցե յուրովի կատարում են սեփական պլանների «վերադասավորում»:
