Հրապարակախոս, արձակագիր, լրագրող Մհեր Արշակյանն անկեղծանում է՝ ինքը գրել սկսել է վախկոտության «պիկին». երբ երեխա էր, ահավոր շատ վախենում էր: Իր խոսքերով՝ գրում ես, որ պաշտպանվես: Եվ նա հենց այդպես «պաշտպանվել» է սկսել 13-14 տարեկանից:
«Արմենպրես»-ը «ծանր» զրույց է ունեցել լրագրող, հրապարակախոս, արձակագիր Մհեր Արշակյանի հետ:
– Ո՞վ ես:
– Չգիտեմ, անկեղծ՝ չգիտեմ:
– Երկատված ե՞ս:
– Չէ
– Իսկ ունեցե՞լ ես կյանքի այդպիսի փուլ:
– Չեմ հիշում, որ եղել է: Երկատված չեմ, բայց ինչ-որ մի բան կա. գուցե ավելի շատ եմ, քան երկուսը, ու մեկը մեկից հակասական…
-Հաճա՞խ եք վիճում, ու ինչի շուրջ:
-Արդեն չեմ վիճում, պարզապես ընդունում եմ ի գիտություն, որ չլինել հնարավոր չէ, ինչ կա՝ էսա. չկա էսա, կա՝ էսա:
– Հասարակության հետ հա՞շտ ես:
– Գիտես, ես հասարակության հետ կռիվ չունեմ, ուղղակի չունեմ: Հաշտ կամ անհաշտ լինելու պատճառ չկա: Հայացքդ պիտի մի ուրիշ տեղից լինի, որ ոչ մեկի հետ կռիվ չունենաս: Հայացքդ պիտի մի ուրիշ տեղից լինի, որպեսզի դու կարողանաս ապրել նույնիսկ քո ծայրահեղ սխալականության պայմաններում: Հայացքդ պիտի միշտ ուրիշ տեղից լինի, էդ ուրիշ տեղը չեմ կարող ասել որն է, բայց պիտի ուրիշ տեղից լինի, որպեսզի ամբողջ հասարակությունը չկարողանա քեզ ներքաշել ինչ-որ կռվի մեջ:
– Էդ ո՞ր դեպքում է լինում: Երբ դու բոլոր հարցերի պատասխաններն ունե՞ս:
– Երբ բոլոր զգացումները ունես քո մեջ, ոչ թե բոլոր հարցերի պատասխանները: Վերջինն ուղեղի հարց է, ես էդքան «մեծ» ուղեղ չունեմ, հանճարեղ չեմ:
– Իրավիճակային զգացումնե՞ր:
– Ոչ, ավելի մեծ բանի մասին է խոսքը, ավելի ոչ առօրեական:
– Այլոց թախիծը նկատելո՞ւ մասին է խոսքը:
– Հա, երբ դու դա տեսնում ես, ու քո մոտ արդեն անցած է: Ոչ միայն հասկանում ես մարդուն, այլ մտածում՝ երանի իրեն, ինքը դեռ հասկանալու է, որ էս օրը ծիծաղելի էր:
– Կյանքի շերտեր կա՞ն, որ դեռ չես բացել:
– Հարցը բխում էր չէ՞ էն ամենից, ինչ ասացի (ծիծաղում է-հեղ.): Հա, լիքը, ինչ-որ մի պահից դու ընդամենը ուզում ես հասկանալ՝ լավ, եթե դու նույնիսկ ապուշ ես, կա՞ դրան սահման: Եթե մարդը ընկնում է, ինչքա՞ն կարա ընկնի: Ես հիմա ապրում եմ, որպեսզի ինչ-որ բանի սահման գտնեմ՝ ընկնելու, բարձրանալու, հասկանալու, չհասկանալու սահման:
– Դա նրանից է, որ մարդկային բանականությունը անսահմա՞ն է, թե՞ մարդկային հիմարությունն է անսահման:
– Մարդն է անսահման: Թումանյանն ասում էր չէ՝ մարդը տիեզերք է: Ըստ այդմ՝ մարդը անսահման է, եւ ես ուզում եմ հասկանամ՝ իմ սահմանն ո՞ւր է:
– Ի՞նչ ես անում դրան հասնելու համար:
– Ավելի քիչ մարդկանց հետ եմ գործ ունենում, գրեթե բացառել եմ մարդկանց հետ կապը:
– Խեղճ մարդիկ… Ինչո՞ւ ես բացառել, ի՞նչ են քեզ արել:
– Մարդիկ խանգարում են, որպեսզի դու ճանաչես մարդուն:
– Բայց չէ՞ որ առանց մարդու հետ շփվելու նրանից հերոսական կերպար կկերտես՝ իրականությունից դուրս:
– Չեմ մտածել այդ մասին, չեմ ուզում մտածել:
– Մհեր, կարե՞լի է պլատոնական սիրով սիրել՝ հեռվից, առանց հպումի:
– Հա, բայց դու պետք է իմանաս՝ ի՞նչ խնդիր ես քո առաջ դրել: Եթե պահանջներ չունես քո իսկ սիրուց, կարող ես ամբողջ աշխարհին ներս թողնել: Մարդը պիտի իր պահանջները հստակեցնի թե՛ սիրո մեջ, թե՛ հասկանալու եւ չհասկանալու մեջ:
-Պահանջ մարդո՞ւց, թե՞ ինքդ քեզնից:
– Ինքդ քեզնից: Եթե դու «փոքր» եղար, դու չես սիրելու, դու խլելու ես: Դիմացինից խլելու ես: Խլել նշանակում է՝ զզվացնել, լինել զզվելի:
– Ասում են՝ ինչ-որ մեկին կորցնելու լավագույն ճանապարհը նրանից կառչելն է:
– Չէ, ինչ-որ մեկին կորցնելու լավագույն ճանապարհը նրան ունենալն է:
– Եթե չես ուզում պատմությունն ավարտվի, մի՛ սկսիր այն:
– Լավն էր:
– Ճի՞շտ է, որ գրելու համար համարձակություն է պետք:
– Անմիջապես կանխեմ քեզ Լիա, գրելու համար համարձակություն պետք չէ, ես գրել սկսել եմ իմ վախկոտության «պիկին»: Երեխա էի, ահավոր շատ վախենում էի: Գրում ես, որ պաշտպանվես:
– Ինչի՞ց:
– Ամեն ինչից: Գրել սկսեցի, երբ ահավոր անպաշտպան էի ինձ զգում, 13-14 տարեկան էի:
– Հասարակության տգեղ կո՞ղմն էիր տեսնում, թե՞…
– Հասարակությունը կապ չունի: Քեզ որպես գաղտնիք ասեմ, որ մարդը չի գրում, որովհետեւ դիմացինը կա, մարդը գրում է, որովհետեւ դիմացինը չկա: Մարդը գրում է, երբ ինքը քիչ է, իսկ լրացնող բան չկա, չկա դիմացինը, որ կարա լրացնի: Այն տարիքում, երբ սկսեցի գրել, սա չէի հասկանում, բայց հիմա կարողանում եմ ձեւակերպել:
-Երբ սկսեցիր գրել, գիտակցո՞ւմ էիր, որ շերտեր է բացվելու, ու դու մնալու ես դրանց մեջ:
– Չէ:
-Դու ուզում ես, որ Մհեր Արշակյանին ճանաչեն որպես գրո՞ղ, թե՝ լրագրող:
– Ես չեմ ուզում, որ ինձ ճանաչեն եւ չեմ ուզում, որ չճանաչեն: Երբ երեխա էի, ուզում էի, որ ճանաչեն, որովհետեւ ոչինչ չէի ստեղծել, ոչինչ չէի սկսել: Երբ դու կաս ամբողջությամբ, բնավ էական չէ՝ քեզ կճանաչեն, թե ոչ: Դու պետք է մեծ լինես քո հեղինակությունից: Այդպիսի մարդու համար չկա ճանաչվել, կամ՝ մնալ անհայտ:
– Վեպ չունես չէ՞ Մհեր:
– Չէ, բայց երկու անգամ սկսել եմ, երկու անգամն էլ շունչս չհերիքեց:
– Հենց այ սրա մասին եմ խոսում, համարձակություն՝ մինչեւ վերջ գնալու, գիտենալով, որ շերտեր է բացվելու, մնալու ես դրանց մեջ, դու շատ ասելիք ունես:
– Բանաստեղծությունը թույլ է տալիս ասել ավելին, քան վեպը:
-Անցում կանե՞ս բանաստեղծությունից վեպ:
– Բացառվում է: Ես բանաստեղծությամբ կարողանում եմ ասել ամենափոքր բաները, ամենամեծ բաները բանաստեղծությամբ ասելու համար ես այդքան մեծ չեմ:
– Թումանյանը քառյակներով մեծ բաներ էր ասում:
– Դա եմ ասում՝ Թումանյան չեմ, նա կարող է քառյակով ասել, ես՝ անգամ պոեմով չասեմ:
– Քո մեկ նախադասությունը, երբ հայտնվում է համացանցում, արագ տարածվում է, հատկապես կանայք են վերապրում: Ասել է, թե՝ կնոջ ուզածն ես ասում, զգացածը, դու այդպես համարո՞ւմ ես:
– Իրականում, խորը թյուրիմացության արդյունք է դա: Մարդիկ շատ են, ենթադրենք 3 միլիոն մարդ հայերեն հասկանում է, նրանցից առնվազն հարյուր հոգին օրվա մեջ ունեցած կլինի այն զգացումը, որի մասին ես գրում եմ: Իմ գրածը իրականում հարյուր հոգու մասին է, հո բոլոր կանանց մասին չէ, ես Լեւ Տոլստոյը չեմ: Բոլորին թվում է, թե բոլորն են հասկանում, բոլորին է դուր գալիս, Մհերը կանանց գիտակ է (ծիծաղում է-հեղ.): Չէ, Մհերը անգամ իր գիտակը չէ: Մի հարյուր հոգի էդ օրվա մեջ, կամ մի հինգ օր ունենում է այն զգացումը, ցավը, իրավիճակը, որի մասին ես գրել եմ, կամ՝ որի մասին կարողացել եմ ձեւակերպել, վե՛րջ: Թյուրիմացաբար տպավորություն է ստեղծվել, որ Մհերը շատ լավ հասկանում է կանանց էմոցիաները:
– Ո՞նց հասկանալ Մհեր Արշակյանին:
– Բացարձակ պետք չէ:
– Ո՞նց ճանաչեն, ինքդ քո մասին ո՞նց կխոսեիր, նկարագրի՛ր քեզ:
– Չեմ կարող: Եթե ես ինձ կարողանայի նկարագրել, չէի գրի: Ես գրում եմ, որովհետեւ չեմ բացատրվում, ես ինձ լավ չգիտեմ, գրում եմ երեւի, որ բացահայտեմ: Ես այդ հարցի պատասխանը չունեմ, կարճ ասած՝ ով եմ ես:
– Քո գործերը գրական ո՞ր ժանրով են, որ՞ ուղղությանն են ավելի մոտ, աբսուրդի դրամա՞:
– Չէ, դա ավելի շատ արձակին է բնորոշ:
– «Գոդոյին սպասելիս» պիեսն էլ աբսուրդի թատրոն է չէ՞:
-Իմը չի ձգում այդքան: Ես կարող եմ զգալ «Գոդոյին սպասելիս»-ը ամբողջ էությամբ, բայց այն, ինչ գրում եմ, ի վերջո չի դառնում «Գոդոյին սպասելիս»: Գիտե՞ս մի գրողը մյուսից ինչով է տարբերվում՝ «տորմուզով», այսինքն՝ ում «տորմուզը» որտեղ կպահի: Օրինակ, իմ «տորմուզներն» ավելի շուտ են քաշվում, քան, ենթադրենք, Բեքեթինը, Կաֆկայինը, Քամյուինը, իրենցը ուշ է պահում եւ իրենք ավելի մեծ տարածություն են անցնում: Իմը՝ շուտ են պահում, որովհետեւ նախ գրվում է բանաստեղծություն, երկրորդ՝ գրվում է «դիապազոնով» փոքր բանաստեղծություն:
– Ովքե՞ր են քեզ համար հանճարներ:
– Բոլորը, որոնք ես չեմ:
-Բոլորից մի փոքր բան կուզեիր ունենա՞լ:
– Հա, կարող է նաեւ այդպես նշանակել:
– Կաֆկայից ի՞նչը: Ի դեպ, դժվա՞ր է չէ կարդալ իրեն:
– Չեմ կարող ասել: Կաֆկայի մասին գրել եմ նույնիսկ, բայց չեմ կարող ասել: Կաֆկա կարդալն, այսպես ասած, վիրավորական հեշտ է, բայց որպեսզի սկսես կարդալ, դու արդեն պիտի մտած լինես նրա մեջ: Մտնելն այնքան հեշտ է: Որպեսզի կարողանաս կարդալ Բեքեթ, պիտի արդեն մտած լինես նրա մեջ:
– Պիտի լինես երկատված անձ, որի յուրաքանչյուր կեսը ջանում է ոչնչացնել մյուսին:
– Չեմ մտածել:
– Իսկ գուցե դու հաշտ ես այն մտքի հետ, որ բազմատված ես, ու քո երկատված «ես»-ի յուրաքանչյուր կեսը ջանում է ոչնչացնել մյուսին:
– Գիտե՞ս խի չեմ մեկնաբանի քո ասած խոսքերը, որպեսզի դրանք մնան քո ասած խոսքերը, մնան քոնը, այսինքն՝ չմեկնաբանել մեկնաբանությունը:
– Գրքի հերոս կա՞, որ ասում ես՝ այ նման եմ, նույն ապրումներն եմ ունենում:
– Բոլոր գրական հերոսներն այն մասին են, որ դու քեզ կարող ես գտնել իրենց մեջ, բայց դու իրենցով լուծում չես գտնելու: Եթե տվյալ գրական հերոսը լիներ լուծում, նա չէր տեղափոխվի նույն գրողի հաջորդ գիրք: Դա նրանից է, որ գրողն ինքը պատասխան չի գտնում իր առաջադրած հարցերին: Գրողն ամեն վայրկյան ուրիշ մարդ է: Ինքն ամեն վայրկյան ուրիշ մարդ է, երբ մենակ է, բայց երբ դառնում է հասարակական էակ, ահավոր պրիմիտիվ կերպար է դառնում, ու դա է իրեն ամենաշատը ջղայնացնում: Հասարակության հետ ինքը շարքայինից շարքային է, ոչ մեկից ոչ մեկն է, ահա՝ ինչու գրողները հասարակություն չեն սիրում: Հասարակությունը գրողներին դարձնում է բոլորից մեկը:
– Դու ունեցե՞լ ես այդ ապրումները:
– Հա, բայց վաղուց: Հիմա չունեմ էլ տենց ապրումներ:
– Քո ընթերցողին ասելու բան ունե՞ս:
– Ոչ, ես պատգամներ չունեմ: «Ֆեյսբուք»-ում, որ խորհուրդներ եմ տալիս՝ զբաղվում եմ:
– Ունե՞ս ընթերցող, որը «տեսանելի» է քեզ:
– Չէ:
– Բաց ես թողնո՞ւմ:
– Շպրտում եմ:
