Հայաստանն աքցանում է, և, որ այն մասին, որ աքցանը սեղմվելու է, մի շարք անգամներ առիթ եմ ունեցել ասելու դեռևս ԱՄՆ նախագահ Բայդենի պաշտոնամուտի շրջանում: ԱՄՆ նոր վարչակազմը մինչ պաշտոնամուտն արդեն իսկ մի շարք նշաններով ի ցույց էր դրել, որ գնալու է ՌԴ շուրջ օղակը սեղմելու ճանապարհով: Ներկայումս մենք տեսնում ենք, որ այդ ճանապարհը ծավալվեց մինչ համաշխարհային հիբրիդային պատերազմ և աշխարհակարգի վերափոխման ճակատագրական փուլ: Եվ այդ փուլի ազդեցությունն ենք զգում ու տեսնում նաև Կովկասում, այդ թվում հայ-ադրբեջանական հակամարտության, արցախյան կարգավորման հարցերում: Կովկասի հանդեպ ռազմավարական գերակայության ամերիկա-ռուսական պայքարը մտել է բավականին դինամիկ փուլ: Եզրափակիչ փուլ է այն, թե ոչ, դեռևս բարդ է ասել, գործոնները և խաղացողները շատ են, հետևաբար զարգացումները՝ անկանխատեսելի: Հայաստանի համար ներկայումս գլխավոր խնդիրը այդ փուլը հնարավորինս անկորուստ անցկացնելն է, ընդ որում թե մարդկային, թե տարածքային և քաղաքական իմաստով: Ընդ որում, գործ ունենք ոչ միայն պարզապես աքցանի տրամաբանության, այլ որոշակի իմաստով նաև փակ շղթայի հետ: Մասնավորապես, ԱՄՆ աշխուժությունը Ռուսաստանին է մղում աշխույժ հակազդեցության: Իսկ ՌԴ համար Կովկասում աշխույժ հակազդեցության միջոցը Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ պայմանավորվածության մեխանիզմն է, նաև Իրանի ներգրավումով: Այստեղ հայկական շահերը հայտնվում են ոտնատակ գնալու «ավանդական» ռիսկի տակ:
Միևնույն ժամանակ, շրջանի փակ լինելու հանգամանքը նաև այն է, որ հայկական շահերը այդ տեղապտույտում ռիսկի տակ են նաև անկախ Արևմուտքի աշխուժությունից, պարզապես ռեգիոնալ «օրգանիզմի» ֆունկցիոնալ աշխատանքի բերումով, թեև մեծ հաշվով այստեղ իհարկե ընդհանուր դեր և ազդեցություն ունի աշխարհաքաղաքականության «հավերժական շարժիչը»՝ ազդեցության ու ռեսուրսների համար գլոբալ պայքարը, անկախ դրա ակտիվության կամ ինտենսիվության աստիճանից: Այդպիսով, Հայաստանը մշտապես գտնվում է չարյաց փոքրագույնի ընտրության խնդրի առաջ, ինչը սակայն միայն ձևակերպման մակարդակում է ընտրություն չարյաց փոքրագույնի միջև, որովհետև քաղաքական իրականության մակարդակում խոսքը պետականության և հազարավոր, տասնյակ և գուցե հարյուր հազարավոր մարդկանց ճակատագրի մասին է: Ինչպես դուրս գալ այդ փակ շրջանից և փոխել պետականության ու հանրային գոյության ռեժիմը, հաղթահարելով «չարյաց փոքրագույնի» ընտրության դիլեման: Դա գործնականում հնարավոր չի լինելու անել, առանց Հայաստանի ներքին ճարտարապետությունը վերափոխելու:
Հայաստանի ներպետական, ներհասարակական, ներքաղաքական կառուցակարգերը թե զուտ ճարտարապետության, թե բովանդակության իմաստով բացարձակապես հեռու են այդ մասշտաբի խնդիրներ ոչ միայն լուծելու, այլ թերևս խորությամբ և ընդգրկուն ախտորոշմամբ ձևակերպելու կարողությունից: Ավելին, ներքին կառուցվածքը Հայաստանում այնպիսին է, որ հասարակական-քաղաքական ինստիտուտները գործնականում նպաստում են ոչ թե հանրային և քաղաքական ինստիտուցիոնալ կենսագործունեությանը, այլ հակառակը՝ զգայական մտածողության գեներացմանը:
Մի բան, որ պետք է լիներ թերևս արմատապես հակառակ տրամաբանությամբ՝ ինստիտուտները պետք է զսպեին զգայականությունը և այն մարգինալացեին՝ որպես հասարակական-քաղաքական երևույթ: Ներկայիս Հայաստանում դե ֆակտո մարգինալ վիճակում է ինստիտուցիոնալ, բովանդակային, համակարգային աշխատանքի ինստիտուտը: Դրա դիրքերը վերականգնելը կարող է լինել Հայաստանում խորքային վերականգմանն ուղղվածծ ջանքի առավելագույն համատեղման «գաղափարական» հենք: Գաղափարականը չակերտավոր այն իմաստով, որ դասական առումով խոսքն իհարկե գաղափարական հարթության մասին չէ: Միևնույն ժամանակ, Հայաստանում ինստիտուցիոնալ թերկայացածությունը կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ աղավաղվածությունը գործնականում բացառում է դասական գաղափարաբանական գործընթացի արդյունավետ գոյությունը: Հետևաբար, առաջնային է դառնում այդ գոյության համար անհրաժեշտ միջավայրի ձևավորումը, որը պետք է խորապես շահագրգռի գաղափարաբանական և ծրագրային-հայեցակարգային քաղաքականությամբ հետաքրքրված և շահառու սուբյեկտներին, եթե նրանք անկեղծ են ու նաև գիտակցում են Հայաստանում խնդիրների խորությունը:
