Հաճախ է հնարավոր լսել «հակադարձում», թե՝ նախկինում գուցե կային շատ արատներ, համակարգային հանցավոր երևույթներ, բայց փոխարենը կար Արցախի ամբողջություն, Ադրբեջանը հեռու էր Սյունիքից, կար անվտանգություն, և այլն, և այլն: Այդ փաստարկները գործի են դրվում, երբ հանրությունը ներկայիս ծանր իրավիճակի, ռազմական պարտության պատճառնների հարցում ներկայիս իշխանության պատասխանատվությունից զատ բերում է նաև ավելի քան երկու տասնամյակ անարդյունավետ կառավարմանն առնչվող պատճառներ, հստակ գիտակցելով և շեշտադրելով, որ հաղթանակի ու պարտության հարցը լուծվել է ոչ թե մեկ օրում կամ անգամ մեկ տարում, այլ տարիների ընթացքում, առաջին պատերազմի արդյունքից հետո ընկած ամբողջ ժամանակաշրջանում: Ահա, այդ դիտարկմանն ի պատասխան բերվում է «հակափաստարկը», թե այո՝ կար կոռուպցիա, կային բազմաթիվ արատներ, սակայն կար այսպես ասած ստատուս-քվոն: Ընդ որում, առերևույթ մակարդակում այդ փաստարկը թվում է բավականին զորեղ և արդարացի:
Բայց, այլ է պատկերը փոքր ինչ խորքում, որտեղ առանցքային հանգամանքը այն է, որ այդ կերպ տարիներ ի վեր դրվել է «ինքնապաշտպանական բանաձևի» հիմքը. այո, եղել են արատներ, բայց դրանք եղել են նաև այսպես ասած հանուն հաղթանակի և հանուն Արցախի: Այդ «բանաձևի» ոչ միայն դատարկությունը, այլ նաև գերվտանգավորությունը առաջին անգամ ծակող կերպով դրսևորվեց ապրիլյան քառօրյայի ընթացքում, երբ ի տես բոլորի պարզ դարձավ, որ Հայաստանում և Արցախում եղած համակարգը «հանուն անվտանգության» արդարացնելով իր արատավոր բնույթը, գործնականում ոչ թե նպաստել, այլ հարվածի տակ է դրել անվտանգությունը՝ այդ հասկացության թե բուն պաշտպանական, թե ռազմա-քաղաքական, թե տնտեսական բաղադրիչների հավաքականությամբ:
Վտանգավորը սկսել է հենց այդտեղ, երբ «դիլեմայի» աստիճանի է բարձրացվել գործնականում կեղծ և իրականությունից բացարձակապես հեռու մի հանգամանք, որն աղճատել է քաղաքական իրողությունների գնահատման հանրային համարժեք մեխանիզմի ձևավորման հեռանկարը: Մասնավորապես, հանրային միտքը սկսել է աշխատել կարճաժամկետ ժամանակային գնահատման ելակետերով, մինչդեռ ցանկացած պետության հասարակական-քաղաքական կենսունակության կարևորագույն բաղադրիչ է հնարավորինս երկարաժամկետ ելակետերով հասարակական-քաղաքական մտքի ձևավորման մեխանիզմների, ինստիտուտների կայացումն ու արդյունավետ դերակատարումը հանրային, քաղաքական, պետական կյանքում:
Եթե Հայաստանում ընթանար այդ ինստիտուտների, այդպիսի մեխանիզմի կայացման, ձևավորման գործընթաց, ապա դա լինելու էր գոյություն ունեցող կառավարող համակարգի քաղաքական սպառնալիք, քանի որ այդ համակարգը կառուցված լինելով բիզնեսի և իշխանության երկարատև սերտաճման շահի վրա, չէր կարող հանդուրժել հանրային-պետական շահի երկարաժամկետ դիտարկման կայուն մեխանիզմի գոյություն: Դրա շնորհիվ կձևավորվեր համակարգ, որը կփոխեր իրողությունների հանրային գնահատման հատկանիշները, իսկ դա էլ իր հերթին ժամանակի ընթացքում պարզապես անհնար կդարձներ հանրությանը «ռազմահայրենասիրական օփիումով» կառավարելու մարտավարությունն ու ռազմավարությունը: Ահա այդ իրողությունների ներքո Հայաստանում տարիներ շարունակ ծավալվել են հասարակական, քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, արժեհամակարգային խորքային իրողություններ, որոնք իրենց ներսում կրել և «գեներացրել» են երկրի ռազմա-քաղաքական կոլապսի տանող «էներգիան», դրա համար պատասխանատու համակարգին ընդամենը ընձեռելով հետագայում այդ կոլապսի համար սեփական պատասխանատվության խնդրից խուսափելու մանիպուլյատիվ գործիքներ:
