2022 թվականի ապրիլին լրացավ Հայաստանի Հանրապետության և Իսրայելի Պետության միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակը։ Ինչպես և սպասվում էր, երկու երկրների ԱԳ նախարարները հաղորդագրություններ են փոխանակել՝ վստահություն հայտնելով համագործակցության հետագա զարգացման հարցում։ Նաև կարծիք հայտնվեց, որ երկու ժողովուրդների միջև առկա ընդհանուր ներուժը դեռ ամբողջությամբ իրացված չէ։
«Ուրեմն ինչու՞ 30 տարի շարունակ երկրների միջև հարաբերությունները պատշաճ զարգացում չեն ստացել»,-«Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում հարց է բարձրացնում Իսրայելի Կնեսետի նախկին պատգամավոր, Իսրայել-Հայաստան միջխորհրդարանական բարեկամական խմբի հիմնադիր Ալեքսանդր Ցինկերը։
Ըստ մեր զրուցակցի՝ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո նորաստեղծ անկախ պետությունները ակամայից ընկել են աշխարհաքաղաքական համաշխարհային առճակատման մեջ․ «Հարավային Կովկասի երկրները երկու անտեսանելի աշխարհաքաղաքական առանցքների մասնակից են դարձել. Դրանցից մեկը ձևավորել են Ռուսաստանը, Հայաստանը, Իրանը եւ Սիրիան, իսկ մյուսը՝ ԱՄՆ-ը, Իսրայելը, Թուրքիան, Ադրբեջանը։ Տարածաշրջանում ուժերի նման հարաբերակցությամբ Հայաստանն ու Իսրայելը, չունենալով թշնամության պատճառ, հայտնվեցին բարիկադների հակառակ կողմերում, և Հայաստանի և Իսրայելի միջև երկխոսության ցանկացած փորձ Թուրքիան կամ Իրանը ընկալեցին որպես «դավաճանություն»»,-ասաց նա։
Ցինկերը հիշեցնում է, որ Թել Ավիվի հետ կապ հաստատելու առաջին լուրջ փորձը Երևանը կատարեց 1999 թվականի մայիսին․ «Այնուհետև Հայաստանի մայրաքաղաքում կայացել է երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարությունների ներկայացուցիչների բանակցությունների առաջին փուլը։ Այս իրադարձությունը ծայրաստիճան զայրույթ առաջացրեց Անկարայում և Թեհրանում։ Չնայած իրանցի գործընկերների արձագանքին, 2000 թվականի հունվարին Հայաստանի նախագահն առաջին անգամ այցելեց հրեական պետություն։ Սակայն երկկողմ հարաբերությունների հետագա զարգացումն ընդհատվեց նույն թվականի աշնանը սկսված Ալ-Աքսայի ինթիֆադայով։ Միայն մի քանի տարի անց երկրների միջև երկկողմ հարաբերությունները կրկին ակտիվացան ինչպես ՄԱԿ-ի հանձնաժողովներում, այնպես էլ միջկառավարական մակարդակով շփումների շրջանակներում»։
Արդեն 2005 թվականը, ըստ մեր զրուցակցի, հայ-իսրայելական հարաբերությունները նշանավոր դարձան առաջին հերթին Երևանի ջանքերով․ «Մայիսին Երուսաղեմ է այցելել երկկողմ շփումների պատմության մեջ ամենամեծ հայկական պատվիրակությունը, որը բաղկացած էր գրեթե 80 մարդուց։ Նրանց թվում էին հայ նախարարներ, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդը, բարձրաստիճան դիվանագետներ, խոշոր գործարարներ։ Այցի արդյունքում կաթողիկոսը հռչակեց «հրեաների և հայերի հարաբերություններում նոր դարաշրջանի սկիզբ»։ Իրոք, աստիճանաբար երկրների միջև հարաբերությունները սկսեցին զարգանալ ինչպես արտաքին հարաբերությունների գերատեսչություններիի, այնպես էլ տնտեսության, բժշկության և զբոսաշրջության ոլորտներում։ Դրանում դրական դեր է խաղացել Հայաստանում և Իսրայելում միջխորհրդարանական բարեկամության խմբերի գործունեությունը, ինչպես նաև Երևանից Թել Ավիվ ուղիղ չվերթների բացումը»։
Ալեքսանդր Ցինկերը նշում է, որ կային մեծ հույսեր Իսրայելում Հայաստանի դեսպանության բացման հետ․ «Սակայն Ղարաբաղում 44-օրյա պատերազմը, ռազմական գործողությունների ժամանակ Իսրայելի կողմից Ադրբեջանին զինտեխնիկայի մատակարարումը և, որպես դրա արձագանք, հակաիսրայելականության ալիքը Հայաստանում, խաչ քաշեցին իրականացման համար պատրաստ բազմաթիվ համատեղ նախագծերի վրա։ Եվ այնուամենայնիվ, Իսրայելի և Հայաստանի հարաբերությունների զարգացման մեջ կա կառուցողական բաղադրիչ, ուստի կարելի է հուսալ, որ այս ուղղությամբ զգալի առաջընթաց հնարավոր է շատ մոտ ապագայում»։
Մեր զրուցակցի դիտարկմամբ՝ այդ մասին է վկայում նաև Իսրայելում Հայաստանի նոր դեսպան Արման Հակոբյանի նշանակումը, ով 2 ամիս առաջ ժամանել է Թել Ավիվ, որտեղ շարունակում է աշխատել Հայաստանի դեսպանությունը․ «Եբրայերեն խոսող փորձառու դիվանագետը հստակ սահմանել է, որ Հայաստանի և Իսրայելի հարաբերություններն ուղղված չեն լինի երրորդ երկրների դեմ և անկախ են։ Բացի բնական քաղաքական երկխոսությունից, պարոն դեսպանը կարծում է, որ մտավոր գործունեության վրա կենտրոնացած երկու ժողովուրդները կարող են շատ բան ստեղծել ինչպես հոգևոր և հումանիտար գործունեության շրջանակներում, այնպես էլ ազգային տնտեսության տարբեր ոլորտներում, հատկապես գյուղատնտեսության, բժշկության, տեղեկատվական և բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտներում»։
Ալեքսանդր Ցինկերը նաև նշում է, որ վերջին օրերին որոշակի ակտիվություն է ցուցաբերել նաև Իսրայելը․ «Հայաստանում Իսրայելի նոր դեսպան Յոել Լայոնը (նստավայրը՝ Երուսաղեմ) ժամանել է Երևան և իր հավատարմագրերի պատճենը հանձնել Հայաստանի ԱԳ փոխնախարար Մնացական Սաֆարյանին։ Հանդիպմանը երկու կողմերի ներկայացուցիչները հաստատել են իրենց փոխադարձ պատրաստակամությունը՝ ջանքեր գործադրելու առկա ներուժը փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող ոլորտներում լիարժեք օգտագործելու համար։ Ելույթը, մասնավորապես, վերաբերում էր օդային հաղորդակցության, գյուղատնտեսության, առողջապահության, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, առևտրի և զբոսաշրջության ոլորտներին։ Ես իսկապես հուսով եմ, որ երկու երկրների արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ներկայացուցիչների ակտիվացումը կարող է լավ առիթ հանդիսանալ հայ-իսրայելական հարաբերություններին նոր բովանդակություն հաղորդելու համար»,-եզրափակեց մեր զրուցակիցը։