44-օրյա պատերազմից հետո հաճախ է հնարավոր պատահել կարծիքի կամ մտքի, որ Հայաստանն այլևս չի ապահովում Արցախի անվտանգությունը:
Այստեղ կա թերևս մի քանի ելակետային անճշտություն: Նախ, ինչպես ցույց տվեց պատերազմը՝ ընդ որում ոչ միայն իր զուտ ռազմական-տեխնոլոգիական ընթացքով, այլ նաև ռազմա-քաղաքական, աշխարհաքաղաքական համատեքստով, Հայաստանը պատերազմից առաջ էլ չի եղել Արցախի անվտանգության երաշխավոր, եթե խոսքը այդ բառի ճշգրիտ իմաստի, ոչ թե թղթային նշանակության կամ արձանագրման մասին է: Չի՞ կարող Հայաստանը լինել Արցախի անվտանգության երաշխավոր, եթե գործնականում մնացել է մենակ: Իսկ Հայաստանի «մենակության» հանգամանքը ակնառու էր դեռևս 2016 թվականի քառօրյայում, և դրանից առաջ էլ, երբ Բաքուն սկսած 2013-14 թվականներից գործի դրեց ռազմական շանտաժի ինտենսիվ մեխանիզմը:
Հայաստանն առավել ևս չէր կարող լինել Արցախի անվտանգության երաշխավոր, եթե ռազմա-տեխնիակական առումով էապես հետ էր մնացել Ադրբեջանից, իսկ պատերազմի պարագայում էլ գործ էր ունենալու ոչ միայն Ադրբեջանի հետ՝ ինչպես ցավագին կերպով դրսևորվեց 2020 թվականին: Ըստ այդմ, գոնե 44-օրյա պատերազմից հետո ցավով արձանագրում ենք, որ Հայաստանը սկսած որոշակի ժամանակահատվածից՝ երբ խախտվել է դիվանագիտական, ռազմա-տեխնիկական, աշխարհաքաղաքական բալանսը թե Ադրբեջանի հետ համեմատության, թե ընդհանրապես միջազգային հարաբերությունների իմաստով, դադարել է լինել Արցախի և անգամ իր անվտանգության երաշխավոր: Ըստ այդմ, խնդիրն այլ է՝ Հայաստանը որքանով է գործոն, խաղացող արցախյան հարցում այդ թվում անվտանգության հարցերում: Իսկ այդ տեսանկյունից, Հայաստանը իհարկե գործնականում չլինելով անվտանգության երաշխավոր՝ չունենալով դրա բավարար ներուժ՝ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ հանգամանքների բերումով, այդուհանդերձ ունեցել է այդ հարցերում իր դերակատարումը և ունի առ այսօր: Իհարկե պատերազմից առաջ դերակատարումը ունեցել է այլ ներուժ, այսօր՝ ներուժն այլ է, ավելի նվազ, ավելի հյուծված, բայց այն կա, իր ռիսկերով ու հնարավորություններով հանդերձ: Ընդ որում, գուցե հնչի տարօրինակ, բայց այն կա նույնիսկ անկախ մեր կամքից, եթե նույնիսկ ռազմական անվտանգության տեսանկյունից ներկայումս երաշխավորը ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտն է: Հայաստանն ունի քաղաքական դերակատարում, որը պահանջված է գործնականում բոլոր խոշոր խաղացողների շրջանում:
Եթե Հայաստանը «դուրս է բերվում» ստատուս-քվոյից լիովին, ապա դա նվազեցնում է այդ խաղացողների ճկունությունն ու շարժունակությունը: Հետևաբար Հայաստանի քաղաքական միտքը պետք է աշխատի ոչ թե անզորության, այլ եղած հնարավորությունն ու դերակատարումը ավելացնելու նպատակադրմամբ և մղումով, իհարկե չընկնելով ռոմանտիկ իռացիոնալ գերսպասումների գիրկը, բայց և չտրվելով հուսահատության և ոչինչ չորոշողի թևաթափության: Մեծ հաշվով, նախորդ մոտ քառորդդարյա շրջափուլում գերագնահատվել է Հայաստանի դերը՝ այդ թվում և ներքաղաքական կոնյուկտուրայից բխող քարոզչական մղումներով, իսկ պատերազմից հետո էլ կա Հայաստանի դերն ու նշանակությունը թերագնահատելու վտանգը, որը պետք է չեզոքացնել և աշխատել Հայաստանի դերակատարության ռացիոնալ ճարտարապետության ուղղությամբ, հարկերն ավելացնելու նպատակադրումով:
