Ես համարում եմ, որ այժմ կա Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերության նորմալացման և խաղաղ կարգավորման առաջընթացի հնարավորության իրական հույս, ճեպազրույցի ընթացքում հայտարարել է ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի ու Եվրասիայի հարցերի օգնական Կարեն Դոնֆրիդը: Նա նշել է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կատարել են կարևոր քայլեր և ԱՄՆ-ը խրախուսում է դա: Հատկապես ինչ քայլերի մասին է խոսք, ամերիկացի բարձրաստիճան դիվանագետը չի նշել: Այն, որ ռեգիոնում տեղի է ունենում դիվանագիտական-քաղաքական գերակտիվ շարժ, ակնառու է անզեն աչքով: Թերևս անկասկած է նաև, որ հայ-ադրբեջանական կարգավորումն այդ համատեքստում դիտարկվում է ավելի լայն հարցերի լուծման կամ սպասարկման, ավելի մեծ ռազմավարության համատեքստում: Այստեղ ահա առաջանում են հարցեր, որոնք գոնե հրապարակային դաշտում չունեն միարժեք պատասխան:
ԱՄՆ-ը խոսում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերության, խաղաղ կարգավորման իրական հույսի և հնարավորության մասին: Այդ հույսն ու հնարավորությունը իրական լինելու համար թերևս ունեն մի քանի պարզ անհրաժեշտություն կամ դրա համար կա այսպես ասած մի քանի «նախապայման»: Մասնավորապես, կամ ԱՄՆ ու Ռուսաստանը պետք է համատեղ գործեն այն կարգավորման և իրական հույսի ուղղությամբ, որի մասին խոսում է ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնականը, կամ ԱՄՆ պետք է կարողանա չեզոքացնել Ռուսաստանի ազդեցությունը իրավիճակի վրա: Մեկ այլ տարբերակ է, որ ԱՄՆ Ռուսաստանին պարզապես ստիպի ընդունել իր պայմանները և չխանգարել դրանց: Եվ սա միայն ԱՄՆ-Ռուսաստան պարագայում: Մինչդեռ խաղն առավել բարդ է, կա Իրանը, կա Թուրքիան, ոչ այնքան հեռվից առկա է Իսրայելը, ակտիվ է Եվրոպան, բնականաբար իր մասին հիշեցնում է Փարիզը, այդ ամենից անմասն չէ Լոնդոնը, խաղից դուրս մնալուն չի համակերպվի Բեռլինը, այդ ամենին բոլորովին անտարբեր չի հետևելու Հայաստանում՝ Եվրասիական ռեգիոնում մեծությամբ երկրորդ դեսպանատունը կառուցած Պեկինը: Նկարագրված շրջանակի շահերի և ռազմավարությունների, հետաքրքրությունների և մրցակցության շրջանակը եթե անգամ հստակ չէ ամբողջական մանրամասներով, այդուհանդերձ բավականին պատկերացնելի է թեկուզ ընդհանուր գծերով:
Եվ ահա, այդ իմաստով, ի՞նչն է հայ-ադրբեջանական կարգավորման իրական հնարավորության հույսի հիմքը, որի մասին խոսում է ամերիկացի բարձրաստիճան դիվանագետը: Արդյո՞ք վերը նշված կենտրոնների միջև կա այնպիսի ընդհանուր հայտարար, որ թույլ է տալիս դիտարկել նվազագույնը որևէ նոր հանգրվան՝ առաջընթացի տեսքով: Այն, որ այդ կենտրոնների միջև ուժերի հարաբերակցությունն ու շահերի բազմազանությունն այնպիսին է, որ գործնականում բացառում է մեկի պարտադրանքը մյուսների, կամ մի թևի պարտադրանքը մեկ այլ թևի կամ բլոկի հանդեպ, թերևս անկասկած է, և տեսանելի ապագայում հազիվ թե հնարավոր է դիտարկել ուժերի առկա հարաբերակցության էական փոփոխություն: Այդ դեպքում թերևս կարգավորման առաջընթացի իրական հնարավորության հույս կարող է լինել միայն ընդհանուր հայտարարի պարագայում, նվազագույնը այն խաղացողների միջև, որոնք ռեգիոնալ հարցերում և մասնավորապես Հայաստանի ու Ադրբեջանի հանդեպ ունեն էական ազդեցություն: Իսկ դա նշանակում է, որ նվազագույնը ԱՄՆ, Թուրքիա և Ռուսաստան եռյակը պետք է գործի նույն տրամաբանությամբ: Կա՞ այդպիսի իրական հեռանկար: Համենայն դեպս, չկան դրա նշանները: Եթե այդ հեռանկարը կամ իրողությունը առկա է կուլիսներում, կամ կատարվում է աշխատանք այդպիսի իրավիճակ ստեղծելու համար, ապա իրական հույսի մասին ամերիկացի դիվանագետի արտահայտությունը կարող է վերաբբերել ավելի շուտ հենց դրան՝ այդ հայտարարը ստանալուն, այլ ոչ թե անմիջապես կարգավորմանը:
Բանն այն է, որ այդ հայտարարը ստանալուց է կախված լինելու նաև, թե ինչպիսին է լինելու կարգավորման վերաբերյալ այն պատկերացումը, որը կդառնա իրական՝ խոշոր խաղացողների միջև ընդհանուր որոշակի հայտարարի իրական դառնալու պարագայում: Իսկ Հայաստանի համար զգայուն, գերզգայուն հարցերը հենց այդտեղ են:
