«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԵՊՀ աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետի քարտեզագրության և գեոմորֆոլոգիայի ամբիոնի դասախոս, քարտեզագետ Արտակ Փիլոյանը։
Պարոն Փիլոյան, արդեն ձևավորվել են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման և սահմանագծման հարցով աշխատանքային խմբերի կազմերը: Ի՞նչ ակնկալիքներ կարող ենք ունենալ այս գործընթացից և որքանով է ճիշտ այս պահին նման գործընթաց սկսելը:
Վաղ թե ուշ սահմանազատման գործընթացը պետք է լիներ, ցավոք սրտի Հայաստանի համար ոչ նպաստավոր պայմաններում է դա տեղի ունենում: Ես առիթ ունեցել եմ նշելու, որ սա հեշտ լուծվող հարց չի, որ ակնկալենք մեկ տարում լուծվի: Այստեղ բազմաթիվ հարցեր կան, հատկապես երկու իրար նկատմամբ թշնամաբար տրամադրված։ երկրների իջև է տեղի ունենում և յուրաքանչյուր պահի կարող է գործընթացը կանգ առնի: Մասնավորապես, դա կարող է լինել, երբ անկլավների հարցը բարձրացվի: Այնպես որ, մեծ ակնկալիքներ չունեմ, թեև լավ է, որ սկսվել են աշխատանքները; Ի վերջո, հաշվի առնելով այն պայմանները, որոնցում գտնվում է Հայաստանը, միգուցե ճիշտ դիվանագիտական աշխատանքի դեպքում հնարավոր լինի ինչ-որ դրական բաներ քաղել:
Շատ է խոսվում այն մասին, թե կոնկրետ որ կետից պետք է սկսել, կոնկրետ որ քարտեզները պետք է հիմք ընդունել սահմանազատման համար: Ո՞րն է Հայաստանի համար ավելի շահեկան:
Իհարկե, Հայաստանի համար ամենաշահեկանը Տիգրան Մեծի ժամանակի քարտեզներն են: Հաշվի առնելով այն իրավիճակը, որ կա, կարծում եմ՝ ԽՍՀՄ ժամանակի քարտեզները պետք է հիմք ընդունվեն: Եթե խորհրդային ժամանակաշրջանն ենք հիմք ընդունում, էդ ժամանակին Հայաստանի համար ամենանպաստավորը մինչև 1931 թվականի քարտեզներն են՝ Անդրկովկասյան ֆեդերացիայի ժամանակներին գոյություն ունեցող քարտեզները: Դրանով, իհարկե, ոչ մեկը չի առաջնորդվի: Ես կարծում եմ՝ 1970-ականներին կազմված և 1980-ականներին թարմացված քարտեզները կօգտագործվեն: Ունենք այն, ինչ ունենք: Պետք չէ ակնկալել, որ եթե բարեհաջող ավարտվեն սահմանազատման աշխատանքները, այն սահմանը դուրս գա, որը նախկինում կար: Շատ հնարավոր է, որ բոլորվին այլ սահման դուրս գա, որովհետև նման դեպքերում շատ հաճախ լինում են տարածքների փոխադարձ փոխանակում, զիջումներ, փոխզիջումներ և այլն:
Անկլավների հետ կապված հարցը ամենաշատն է քննարկվել վերջին շրջանում: Այս հարցն ինչպե՞ս պետք է լուծվի:
Հիմա գուցե բոլորն ինձ ազգի դավաճան հանեն, բայց իրավական տեսանկյունից բոլորն ընդունում են անկլավների գոյությունը, Արծվաշենը մեր անկլավը և 3-4 անկլավները՝ Ադրբեջանինը: Կամ միգուցե հնարավոր լինի փոխանակել տարածքներ և խուսափել անկլավների գոյությունից: Իմ անձնական կարծիքն այն է, որ թե Հայաստանի, թե Ադրբեջանի համար անիմաստ կլինի ունենալ անկլավներ մեկը մյուսի տարածքում, որովհետև դրանց հասնելու առումով բավականին իրավական հարցեր առաջ կգան: Ամեն դեպքում պետք է բանակցել տեսնել Ադրբեջանի, կոպիտ ասած, բերանի համը և ըստ դրա առաջնորդվել:
Ձեր կարծիքով սահմանազատման այս գործընթացը մոտավորապես որքան կարո՞ղ է տևել:
Շատ երկրներ կան, որ տասնյակ տարիներով չեն կարողանում սահմանազատման հարցերը լուծել: Ընդ որում, դրանք երկրներ են, որոնց միջև արտահայտված թշնամանք չկա: Աստված տա երկար չտևի, որովհետև անկախ ամեն ինչից ձեռնտու է, երբ դու ունես հստակ գծված սահման, և եթե հանկարծ ոտնձգություն կամ ագրեսիա լինի, դու կարող ես ասել, որ դա բոլորի, միջազգային հանրության կողմից ճանաչված սահմանն է, որ սահմանազատել ենք երկուսով: Դու քեզ ավելի ապահովագրված ես զգում, երբ ունես հստակ սահման: Հայաստան-Վրաստան սահմանի հետ կապված էր սահմանազատման հանձնաժողով էր աշխատում, 10 տարի կլինի, որ այդ հանձնաժողովը կա, բայց որևէ կետի չեն հասել:
Այսինքն այս դեպքում էլ կարող է դա տևել տասնյակ տարինե՞ր:
Անկեղծ ասած, իմ կարծիքով սա ուղղակի դիվանագիտություն է՝ ցույց տալու համար, որ բանակցություններ են ընթանում: Ես չեմ ակնկալում, որ սահմանային հարցերը կլուծվեն, հատկապես ներկա քաղաքական կոնյուկտուրայի պայմաններում:
Սահմանազատման հարցերով ստեղծված աշխատանքային խմբի կազմը որքանո՞վ է կոմպետենտ այսպիսի հարցերով զբաղվելու համար:
Ես Հայաստանի կազմն էլ եմ տեսել, Ադրբեջանինն էլ, շատ բան չեմ կարող ասել: Կադստրի կոմիտեի նախագահի երկու տեղակալներին եմ ճանաչում, որոնցից մեկի մասին կարող եմ ասել, որ հայրենասեր ու գիտակ մարդու մասին է խոսքը: Բայց մյուս կողմից այնտեղ միայնակ որոշումներ չեն կայացվելու: Կարծում եմ՝ բոլորն էլ ի նպաստ Հայաստանի են աշխատելու: Միգուցե մի ուրիշ թեկնածու ավելի ճարտար լեզու ունենար, կարողանար ավելի շատ առաջ տանել Հայաստանի շահերը, մյուսն ավելի քիչ: Սակայն սա խանութի պատի հարց չի, այստեղ այնքան նուրբ գործընթացներ են, նաև հաշվի առնելով, որ միջազգային հանրության խոշորացույցի ներքո է այն ընթանում: Ինձ թվում է, որ այս պահի դրությամբ դա այն կազմն է, որն առավել օպտիմալն է գտել հայկական կողմը:
Ամեն դեպքում հայկական կողմում որևէ իրավական փաստաթուղթ չկա՞ քարտեզների տեսքով:
Իհարկե կա: Եվ Հայաստանը, և Ադրբեջանը ունեն իրենց քարտեզները: Այն, որ Ռուսաստանն ասում է, որ միայն մեզ մոտ կան քարտեզները, դա այնքան էլ այդպես չէ: Չի կարող այնպես լինել, որ երկրները չունենան քարտեզներ: Կոպիտ ասած, ամեն մեկն ունի իր խաղաքարտերը, որոնք չգիտենք երբ կբացեն ու ոնց կբացեն: