Վարդան Լաբլաջյան
Ժողովրդավարության XXVI դպրոցի շրջանավարտ
«Մարդու անվտանգությունը» սկզբունքային հասկացություններից մեկն է[1]: Ներկայումս աքսիոմային է ընկալվում այն դրույթը, որ իսկապես իրավական պետության մեջ մարդը բարձրագույն սոցիալական արժեք է, իսկ նրա անվտանգությունը՝ հասարակական զարգացման իմաստն ու նպատակը: Նկատենք, որ մինչև XVIII դարը չէին տարբերակվում «անվտանգություն» և «ապրել» հասկացությունները, քանի որ կարևոր էր ճանաչվում հիմնականում անհատական բռնության սպառնալիքներից պաշտպանությունը: Բավարար է նշել Պլատոնի և Արիստոտելի սոցիալ-իրավական ուսմունքները:
Անտիկ մտածողների կարծիքով՝ կատարյալ պետությունը պետք է բնութագրվեր համամարդկային արժեքներ պահպանող մարդկանց բարձր բարոյականությամբ, քանի որ հենց նրանք են դարձնում անխոցելի և անվտանգ հասարակությունն ու պետությունը: Ինչպես գրում էր Պլատոնը, «անվտանգությունը վնասի կանխարգելում է»: Ընդ որում, բուն հասկացությունը նա սահմանում է «օգնություն» (խոչընդոտ՝ գոյություն ունեցող կամ հնարավոր չարիքի համար) և փրկություն (պաշտպանություն՝ որևէ վնասից) հասկացությունների միջոցով[2]: XVIII դարի կեսերին կենտրոնացված իշխանության ուժեղացումը պահանջում էր ժողովրդի ինտեգրում, իշխանության հանդեպ նրա վստահության բարձրացում:
Հենց այդ ժամանակ փիլիսոփայական աշխատություններում սկսում է ակտիվորեն քննարկվել պետության կողմից անձի ազատության ապահովման անհրաժեշտության հիմնախնդիրը, ձևավորվում է մարդու բնական իրավունքների մասին տեսությունը: Դրա մշակման գործում զգալի ներդրում են կատարել այնպիսի գիտնականներ, ինչպիսիք են Ն. Մաքիավելին, Ջ. Լոքը, Ժ.Ժ. Ռուսոն, Շ. Մոնթեսքյոն, Դ. Դիդրոն և ուրիշներ:
Հատուկ նշվում էր, որ սեփական անվտանգությունը քաղաքականության գերագույն օրենքն է: Խորհրդային ժամանակաշրջանում մարդու անվտանգության հայեցակարգը գրեթե մոռացված էր: Գիտնականների հիմնական ուշադրությունը սևեռված էր թշնամական կապիտալիստական աշխարհի կողմից վտանգներից՝ սոցիալիստական ընկերակցության արտաքին անվտանգության ապահովմանը: Իսկ ինչ վերաբերվում է առանձին անհատին, ապա այն դիտարկվում էր ոչ թե իբրև իրավունքի ինքնուրույն սուբյեկտ, այլ իբրև պաշտպանությանը ենթակա հասարակության անդամ:
Ընդհանուր առմամբ կարելի է պնդել, որ մինչև XX դարի 80-ական թվականների կեսերն «անձի անվտանգություն» հասկացությունը հետազոտվում էր միայն միջազգային մակարդակում: Մարդու անվտանգության ապահովման միջազգային-իրավական հիմք ձևավորող փաստաթղթերի բովանդակությունը թույլ է տալիս դրանք բաժանել հետևյալ խմբերի.
1) մարդու իրավունքների ոլորտում որոշիչ ունիվերսալ միջազգային-իրավական ստանդարտներ:
Այստեղ հարկավոր է հիշատակել ՄԱԿ֊-ի կանոնադրությունը (1945թ.), Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը (1948թ.), Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային պակտը (1966թ.), Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային պակտը (1966թ.) և այլն: Իրենց ամբողջականության մեջ այս փաստաթղթերը կազմել են Բիլն իրավունքների մասին, որը լրացվել էր Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային պակտի ֆակուլտատիվ արձանագրությանը, ինչպես նաև Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային պակտին երկրորդ ֆակուլտատիվ արձանագրությանը, որոնք կոչված են մահապատժի վերացմանը:
Ինչպես նշվում է վերոնշյալ միջազգային պակտերում, պետությունը պարտավոր է ապահովել ցանկացած անձի համար, ում իրավունքներն ու ազատությունները ոտնահարված են, իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոց, անգամ եթե այդ խախտումը կատարվել էր պաշտոնական կարգով գործող անձանց կողմից.
2) նորմատիվ-իրավական փաստաթղթեր, որոնք արտացոլում են անձի անվտանգության, նրա հիմնական իրավունքների ու ազատությունների նկատմամբ ոտնձգությունների կանխարգելմանն ու կասեցման հիմնական ուղղություններն արտացոլող նորմատիվ-իրավական փաստաթղթերը (Միջազգային կոնվենցիա՝ ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին (1965թ.), Ցեղասպանության կանխարգելման և դրա համար պատժի մասին կոնվենցիան (1948թ.), Ապարտեիդի հանցագործության կանխարգելման և դրա համար պատժի մասին կոնվենցիան (1973թ.), խոշտանգումների և վարքի ու պատժի դաժան, անմարդկային կամ մարդու արժանապատվությունը նվաստացնող տեսակների դեմ (1984թ.) և այլն:
Անձի անվտանգության ապահովման միասնական համակարգի ձևավորման համար միջազգային-իրավական ակտերի նշանակությունն այն է, որ վերոնշյալ փաստաթղթերն ամրագրում են անվտանգության օբյեկտը կազմող անձի հիմնական իրավունքների ու ազատությունների ցանկը, սահմանում անդամ-պետությունների պարտավորությունները՝ մարդու կենսական կարևորություն ունեցող բարիքների ճանաչման, ապահովման և պաշտպանման գծով, ինչպես նաև իրավական հիմքեր են դնում անձի անվտանգ գոյության իրավունքի իրականացման համար:
Ակնհայտ է, որ ոստիկանության նկատմամբ քաղաքացիների ունեցած վստահության աստիճանն ուղղակիորեն կախված է առաջիններիս ցուցաբերած վերաբերմունքից և վարքագծից (գործողությունների օրինականությունից), իսկ ֆիզիկական ուժի, հատուկ միջոցների և հրազենի գործադրումը հայտնի իմաստով «վտանգում է» այդ հարաբերությունները, ուստի գործադրման յուրաքանչյուր դեպք պետք է լինի իրավաչափ և խիստ հիմնավոր:
Սակայն միջազգային-իրավական մակարդակում «մարդու անվտանգության» իրավական սահմանումն էապես բարդացնում է միջազգային և ազգային իրավունքի ինտեգրման գործընթացներն անձի շահերի իրավական պաշտպանության հարցերում: ՀՀ փոփոխված Սահմանադրությունը և ազգային օրենսդրությունը նախատեսում են անվտանգության հետևյալ տեսակները՝ պետական (ազգային) անվտանգություն, անձի անվտանգություն, տնտեսական անվտանգություն, տեղեկատվական անվտանգություն, իրավական անվտանգություն, հոգևոր անվտանգություն, էներգետիկ անվտանգություն, տրանսպորտային անվտանգություն, պարենային անվտանգություն, բնապահպանական անվտանգություն: Կենտրոնանալով անձի անվտանգության վրա՝ ՀՀ Սահմանադրությունը սահմանում է.
«1. Հայաստանի Հանրապետությունում մարդը բարձրագույն արժեք է: Մարդու անօտարելի արժանապատվությունն իր իրավունքների և ազատությունների անքակտելի հիմքն է:
- Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների հարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանության պարտականություններն են:
- Հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք»: 2007թ. փետրվարի 7-ի ՆՀ-37-ի՝ ՀՀ նախագահի հրամանագրով հաստատված է «Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությունը»[3]:
Ըստ դրա՝ «Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարությունը պետության, հասարակության և անհատի անվտանգության ապահովման, կայուն զարգացման, հայի ինքնության պահպանման պետական քաղաքականության համակարգն է: Այն իրականացվում է կենսագործունեության բոլոր ոլորտների համար ժողովրդավարական արժեքների համակարգի վրա հիմնված միասնական պետական քաղաքականության մշակման և իրագործման միջոցով»: Ուրեմն անհատի անվտանգության ապահովումն ազգային անվտանգության անքակտելի մասն է:
Անձի անվտանգության ապահովմանն է ուղղված նաև ՀՀ նախագահի 2012թ. հոկտեմբերի 29-ի ՆԿ-159 կարգադրության «Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարություն» ներածական մասում ամրագրված հետևյալ դրույթը. «Մարդու իրավունքների երաշխավորումը, ապահովումը և պաշտպանությունը ժողովրդավարական իրավական պետության, քաղաքացիական հասարակության իրավաքաղաքական ու բարոյական առաջնահերթություններից է՝ սահմանադրական զարգացումների և պետական ու հանրային ինստիտուտների գործունեության առանցքը:
Մարդու իրավունքների պաշտպանությունն այն հիմնարար սկզբունքներից է, որոնց շնորհիվ ձևավորվում է պատշաճ վերաբերմունք ոչ միայն պետության, օրենքի, հասարակական կարգի, այլև քաղաքացիական հասարակության նկատմամբ, քանի որ քաղաքացիական հասարակության հասունությունը և զարգացումն էապես կախված են մարդու իրավունքների պաշտպանվածության մակարդակից, մարդու իրավունքների պաշտպանության ինստիտուտների զարգացվածության աստիճանից և վերջիններիս փոխգործակցությունից»[4]:
Յուրաքանչյուր երկրում մարդու իրավունքների խախտումների հիմնական ռիսկերը կապված են իրավապահ մարմինների, այդ թվում` անվտանգության ծառայությունների գործունեության հետ, որը պայմանավորված է այդ մարմինների գործունեության առանձնահատկությամբ: ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայությունը, ՀՀ հատուկ քննչական ծառայությունը և ՀՀ դատախազությունն իրավունքի գերակայության սկզբունքի ապահովման կարևորագույն ինստիտուտներն են։
Միևնույն ժամանակ այս մարմինների գործունեությունն անմիջական ազդեցություն ունի մարդու իրավունքների վիճակի վրա` կապված մարդու իրավունքների միջամտության և անձի իրավունքների սահմանափակումների հետ: Նշված իրավապահ մարմինների գործունեության ռիսկայնությունը նաև պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ նրանք տիրապետում են հանցագործությունների կանխարգելման և բացահայտման համար նախատեսված մի շարք գործիքների, ինչպիսիք են հանցագործության մեջ կասկածվող անձանց վերաբերյալ տվյալների հավաքումը, հարկադրանքի միջոցների կիրառման լիազորությունները: Այս մարմինների գործունեության նկատմամբ քաղաքացիական և հասարակական վերահսկողության մեխանիզմների բացակայությունը ռիսկային է դարձնում նրանց գործունեությունը մարդու իրավունքների տեսանկյունից:
Ըստ «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի՝ ազգային անվտանգության մարմինները ՀՀ անվտանգության ապահովման համակարգի բաղկացուցիչ մասն են և իրենց իրավասության սահմաններում ապահովում են անձի, հասարակության ու պետության անվտանգությունը:
Ազգային անվտանգության մարմինների գործունեությունը կարգավորվում է ՀՀ Սահմանադրությամբ, «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» ՀՀ օրենքով («Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» ՀՀ օրենքն ընդունվել է 2000թ. դեկտեմբերի 28-ին), «Ազգային անվտանգության մարմիններում ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով, մի շարք այլ օրենքներով և ենթաօրենսդրական ակտերով:
Ազգային անվտանգության մարմինների միասնական համակարգը կազմված է ՀՀ ազգային անվտանգության բնագավառի պետական կառավարման լիազորված մարմնից, նրան ենթակա մարզային մարմիններից, սահմանապահ զորքերից, ուսումնական կենտրոններից, հատուկ նշանակության և այլ ստորաբաժանումներից: Լիազորված մարմինն է հանդիսանում ԱԱԾ-ը, որի շրջանակներում նաև գործում են հետախուզության, հակահետախուզության, ռազմական հակահետախուզության ստորաբաժանումները:
Ոստիկանության բարեփոխումների նպատակը ժամանակակից մարտահրավերներին դիմակայող, մասնագիտացված ու տեխնիկապես հագեցած, բարեվարք և հարգանքի արժանի ոստիկանության վերափոխումն ու ժողովրդավարական իրավակարգին բնորոշ նոր ոստիկանի կերպարի ստեղծումն է: Այս նպատակին հասնելու համար անհրաժեշտ կլինի լուծել հետևյալ հիմնական խնդիրները`
– վերանայել ու ըստ մասնագիտական կարիքների բարեփոխել ոստիկանության ծառայողների պատրաստման ու շարունակական մասնագիտական վերապատրաստման համակարգը` թե՛ ծրագրերի բովանդակության, թե՛ պատրաստման մեթոդի տեսանկյունից,
– ստեղծել ոլորտի քաղաքականություն մշակող և իրականացնող, հաշվետվողականության ու քաղաքացիական վերահսկողության մեխանիզմներ ունեցող գործադիր իշխանության մարմին, ինչպես նաև իրականացնել ոստիկանության ծառայության կառուցվածքային ու գործառութային վերանայում` ըստ բարեփոխումների հիմնական ուղղություններով իրականացվելիք փոփոխությունների,
– ապահովել բարեփոխումների իրականացման համար անհրաժեշտ օրենսդրական բազան,
– իրականացնել հանրային երկխոսություն նաև մասնագիտացված շրջանակների հետ ոչ միայն բարեփոխումների պլանավորման, այլև իրականացման փուլում,
– հանրությանը մատչելի ու ժամանակին ներկայացնել բարեփոխումների ընթացքի վերաբերյալ տեղեկատվությունը, ինչպես նաև հարգանքի արժանի նոր ոստիկանի կերպարը,
– բարձրացնել հանրային ծառայության այս տեսակի նկատմամբ գրավչությունը` նաև նախատեսելով սոցիալական լրացուցիչ երաշխիքներ՝ Հայաստանի Հանրապետության բոլոր մարզերում ու ծառայության բոլոր տեսակներում պրոֆեսիոնալների համաչափ ներգրավման նպատակով,
– արդյունավետ համագործակցության հիմքեր ստեղծել կամ զարգացնել տարածաշրջանային ու գլոբալ մակարդակներում գործող միջազգային մասնագիտացված կազմակերպությունների ու ցանցերի հետ համագործակցությունը` միտված լավագույն փորձառության շարունակական փոխանակմանը, ինչպես նաև միասնական ջանքերով կազմակերպված հանցավորության դեմ արդյունավետ պայքարին:
ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Բարեփոխման յուրաքանչյուր ուղղությամբ անհրաժեշտ կլինի իրականացնել իրավիճակի առավել մանրամասն ուսումնասիրություն, մասնավորապես նկատի ունենալով ոլորտային օրենսդրական ակտերի, նյութական և տեխնիկական ապահովվածության (ներառյալ` տվյալների բազաների և տեղեկատվական համակարգերի) աուդիտը:
ա. Կառուցվածքային փոփոխություններ և գործառույթների հստակեցում․ Անհրաժեշտ է ստեղծել ժողովրդավարական խորհրդարանական պետությանը բնորոշ կառուցվածք` քաղաքականության մշակման և իրականացման դասական գործառույթներով, այլ կերպ ասած` ներքին գործերի նախարարություն, որն իր տանիքի տակ կմիավորի ոստիկանությանը բնորոշ և ոչ այնքան բնորոշ գործառույթների իրականացումը և հատկապես իր համակարգման ոլորտի քաղաքականության մշակումը, իրականացումն ու դրա պատասխանատվությունը: Նախարարության ձևավորումը թույլ կտա ապահովել ոլորտի թե՛ խորհրդարանական, թե՛ քաղաքացիական վերահսկողությունը: Այս փոփոխությունը կենթադրի օրենսդրության, ինչպես նաև ներքին կառուցվածքային որոշ փոփոխություններ։
Քրեադատավարական նոր օրենսդրության կարգավորումների ու սկզբունքների լույսի ներքո անհրաժեշտ է ոլորտային օրենսդրությամբ հստակեցնել նաև ոստիկանության գործառույթները քրեական դատավարության կարգով իրականացվող նախաքննության առումով: Մյուս կողմից` անհրաժեշտ է հստակեցնել վարչական իրավախախտումների կանխարգելման ու քննության ոլորտներում ոստիկանության տարբեր ծառայությունների գործառույթները, համագործակցության մեխանիզմները: Կարևոր է լինելու նաև քննարկել սահմանային որոշ անցման կետերում պետական սահմանի ռեժիմի պահպանության գործառույթները ոստիկանությանը վերապահելու հարցը:
բ. Պարեկային ծառայություն և Օպերատիվ կառավարման կենտրոնի ստեղծում․ Անհրաժեշտ է ստեղծել տուժողներին արագ օգնության հասնելու և որակյալ, անհետաձգելի բժշկական, հոգեբանական օգնություն ցուցաբերելու, իրավախախտումները կանխելու ու խափանելու, իրավախախտում կատարած անձանց հայտնաբերելուն աջակցելու, նրանց կողմից ցուցաբերվող դիմադրությանը համարժեք ֆիզիկական ուժ, հատուկ միջոցներ կիրառելու հմտություններ ունեցող Պարեկային ոստիկանություն:
Ոստիկանությունում ծառայության գրավչություն, կադրերի պատրաստում և մասնագիտական զարգացում․ Լրջորեն պետք է վերանայել ոստիկանության կադրերի պատրաստման, կարողությունների շարունակական զարգացման ու բարոյահոգեբանական պատրաստման, ոստիկանության ծառայողի բարեվարքության ու հակակոռուպցիոն կրթություն ստանալու հարցերը` նպատակ ունենալով ոստիկանությունում ներգրավել հանցագործությունների նկատմամբ անհանդուրժողական, իրավունքների պաշտպանությանը զգայուն և հասարակության անվտանգության հարցերով մտահոգ, բարեվարք ու հարգարժան հանրային ծառայող ոստիկաններ:
Միևնույն ժամանակ նոր կերպարի կերտման համար առանձնահատուկ կարևոր է լինելու ոստիկանության գործի պրոֆեսիոնալների պատրաստման, ինչպես նաև փորձառու ծառայողների արժևորումն ու նրանց կողմից նորեկների համար մենթորության ու առաջնորդության ինստիտուցիոնալ ընթացակարգի ներդնումը: Այս առումով կարևոր է լինելու Ոստիկանության կրթահամալիրի կրթական ծրագրերի կազմակերպման ու բովանդակային վերանայման հարցերին լրջագույն անդրադարձը` ապահովելով մարդու իրավունքների վրա հիմնված մոտեցում ու միջազգային չափանիշներ: Ծառայությունը պետք է առավել բաց, հասանելի ու գրավիչ դառնա պոտենցիալ կադրերի համար` խրախուսելով կիրթ, պատրաստված, օտար լեզուների տիրապետող ու ժամանակակից ոստիկան ծառայողների` արժանիքների վրա հիմնված առաջխաղացումը:
Նոր կերպարով ու վարվելակերպով կադրերի և բարելավված հաղորդակցության կարողությունների միջոցով հնարավոր է կարճ ժամանակահատվածում փոխել ոստիկանության նկատմամբ հանրության վերաբերմունքը:
ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՄԲ ԱՌԱՋԱՐԿՎՈՂ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՁԵՎԸ
Առաջին հերթին անդրադառնալով ոստիկանության ղեկավարման կենտրոնացված կամ ապակենտրոնացված ձևերի ընտրությանը՝ անհրաժեշտ է նշել, որ այս հարցում միջազգայնորեն ընդունված դիրքորոշում չկա։ Հետևաբար, պետություններն իրենք են ընտրում, թե ինչպես կազմակերպել իրենց ազգային ոստիկանության ղեկավարումը՝ հիմք ընդունելով ինչպես վարչատարածքային, գործառնական, այնպես էլ ընդհանուր իրավական համակարգի և պետության կառավարման ձևի առանձնահատկությունները։
Հայաստանի Հանրապետության տարածքի առանձնահատկությամբ, ինչպես նաև ոստիկանության համակարգում օպերատիվ որոշումների կայացումն ապահովելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված կարող է ընդունելի համարվել ներկայիս կենտրոնացված ղեկավարման ձևի պահպանումը։
Առավել էական հստակեցման կարիք ունի Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության տեղը պետական կառավարման մարմինների համակարգում։ Անհրաժեշտ է այնպիսի կառուցվածքային լուծում, որը հնարավորություն կտա հստակ տարանջատել քաղաքացիական բնույթի ծառայության իրականացումը ոստիկանական գործառույթների իրականացումից։ Այդ իսկ պատճառով էլ Ռազմավարությամբ նախատեսվում է, որ ոստիկանության ծառայությունները միավորվեն մեկ նախարարության կազմում։
Հատկանշական է, որ բազմաթիվ երկրներում[5]՝ անկախ համակարգի ղեկավարման ձևից և դրա կառուցվածքից, ոստիկանությունը ներառված է գործադիր որևէ մարմնի կառուցվածքում՝ քաղաքացիական վերահսկողության ներքո։
Որպես կանոն այդ մարմնի հիմնական գործառույթներից են լինում ոստիկանության ղեկավարումը, ֆինանսաբյուջետային ապահովումը և ընթացիկ գերատեսչական վերահսկողությունը: Միևնույն ժամանակ վերջինս հանդես է գալիս նաև որպես ոստիկանության գործունեության քաղաքականության մշակող և դրա արդյունքների վերաբերյալ անմիջական քաղաքական պատասխանատու։
Այսպիսով, որպես ոստիկանության արդյունավետ գործունեության մոդել՝ առաջարկվում է այն համապատասխան ինքնուրույն կարգավիճակով նախատեսել նախարարության կառուցվածքում։ Կազմակերպաիրավական նման ձևի պայմաններում հնարավոր կլինի ոստիկանության կողմից ապահովել իրեն հատուկ խնդիրների կատարումը։ Միաժամանակ, ծառայությունների մատուցման և սպասարկման նշանակություն ունեցող այնպիսի գործառույթների իրականացումը, ինչպիսիք են օրինակ, վարորդական իրավունքի վկայականների տրամադրումը, տրանսպորտային միջոցների գրանցումը, դրանց հաշվառման համարանիշների տրամադրումը, անձնագրային և վիզաների ոլորտի գործառույթները, անմիջապես կուղղվեն համապատասխան նախարարության քաղաքացիական ծառայություն իրականացնող ստորաբաժանումների իրավասությանը։
Այս առումով բովանդակային և միջսեկտորալ կապ պետք է ապահովվի դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023թթ․ ռազմավարությամբ նախատեսված հանրային ծառայությունների մատուցման միասնական գրասենյակների ներդնման ու զարգացման մոտեցման հետ՝ իրականացման տեսանկյունից միավորելով ջանքերը և ապահովելով հանրային որևէ ծառայության՝ ամբողջական ցիկլով ներդնումը։
Նկատի ունենալով ծառայության կազմակերպման ժամանակակից միջոցները, ինչպես նաև պարեկային ծառայության միջոցով մարզային տարածքներում ծառայությունը՝ ռազմավարական նպատակներին հասնելու համար անհրաժեշտ է համարվում ընդհանուր կառուցվածքի արդյունավետության վերաբերյալ աուդիտի անցկացումը, որը, ի թիվս այլնի, հնարավորություն կտա գնահատել ոստիկանության մարզային ստորաբաժանումների և դրանց կազմի մեջ մտնող կառուցվածքային միավորների պահպանման անհրաժեշտությունը։
Նշվածներից բացի կանոնակարգման և տարանջատման կարիք ունի նաև ոստիկանության գործունեության վերահսկողությունը և ներգերատեսչական հսկողությունը։ «Ոստիկանության մասին» օրենքի 42-րդ հոդվածի համաձայն՝ «[ո]ստիկանության գործունեության նկատմամբ վերահսկողությունն իրականացնում է վարչապետը»։ Ոստիկանության՝ նախարարության կառուցվածքում լինելու պայմաններում նման գործառույթի իրականացումը կվերապահվի համապատասխան նախարարին, որպիսի պայմաններում վերջապես կլինի այնպիսի սուբյեկտ, ով իր անմիջական լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ քաղաքական պատասխանատվություն կկրի ոստիկանության գործունեության համար։ Նշվածի հսկողության և վերահսկողության շրջանակներում, բնականաբար, չի դիտարկվում այն հարաբերությունների ամբողջությունը, որոնք կարգավորվում են քրեական դատավարության օրենսգրքով։
Առաջարկվող կազմակերպաիրավական ձևը հնարավորություն կտա ապահովել առավել թափանցիկություն, ինչպես նաև կապահովի մեր կառավարման համակարգի պայմաններում ոստիկանության՝ խորհրդարանական վերահսկողության ապահովումը կառավարության գործունեության վերահսկողության շրջանակներում։ Նախարարության պատշաճ գործունեությունը կարող է ապահովվել, եթե համապատասխան օրենսդրական կարգավորումների միջոցով սահմանվի ոստիկանության և նախարարության հարաբերակցությունը, ինչպես նաև ոստիկանության ղեկավարության նշանակման այնպիսի համակարգ, որը, մի կողմից, ոչ օգտակար կախվածության մեջ չի դնի ոստիկանության պետին նախարարից, իսկ մյուս կողմից՝ չի կտրի քաղաքականություն մշակողի և իրականացնողի տրամաբանական և անհրաժեշտ կապը, օրինակ, ոստիկանության պետը կարող է նշանակվել վարչապետի կողմից՝ նախարարի առաջարկությամբ։
ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ
- Սարգսյան Ռ.Հ., Սահակյան Ռ.Օ., Հայոց ոստիկանության պատմությունից, Երևան, 2013թ․
- Ուղեցույց հասարակական կարգը պահպանելիս, հասարակական անվտանգությունն ապահովելիս բանակցություններ վարելու վերաբերյալ, Երևան, 3011թ․
- Борисов А., Три века российской полиции, М. – Рипол Классик, 2016, стр. 608
- Вирабов В.С., Мониторинг правоприменения законодательства а о реформах полиции // Юридическая наука и практика, 2013, №24, стр. 19-25
- Киричек Е.В. Реформа полиции в России: проблемы и перспективы, М. Власть, 2014, №7, стр. 22-28
- Клементьев П.В. Политическая полиция Российской империи, М. Алетейя, 2015, стр. 320
- Косенко А.А., Реформирование полиции Российской империи 1862-1917 годах // Вестник Воронежского института МВД России, 2014, №1, стр. 31- 35
«Ժողովրդավարություն, անվտանգություն և արտաքին քաղաքականություն» ծրագիր (NED)
Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտ (ՄԱՀՀԻ)
[1] Տե՛ս Аветисян С.С., Проблемы уголовно-правовой охраны личности, общества и государства, Избранные труды, Ереван, 2016.
[2] Տե՛ս Платон, Диалоги / Пер. с древнегреч/, Москва, 2011, стр. 433, 434․
[3] Տե՛ս Ազգային անվտանգության մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությունը (իրավական նորմերի ժողովածու), կազմող՝ Ա.Ս. Սեդրակյան, Երևան, 2016, էջ 78:
[4] Տե՛ս Ազգային անվտանգության մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությունը (իրավական նորմերի ժողովածու), էջ 115:
[5] Վրաստան, Ուկրաինա, ԱՄՆ, Ֆրանսիա, Իսպանիա, Բուլղարիա, Իսլանդիա, Լիտվա
