«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
–Պարոն Օհանջանյան, Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսին հայտարարել է, որ ԱՄՆ–ն ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դերակատարումն իր ապագան որոշելու հարցում։ Ինչպե՞ս եք գնահատում դեսպանի այս հայտարարությունը և աշխարհաքաղաքական այս իրողությունների պայմաններում ԱՄՆ–ն ի՞նչ դերակատարություն կարող է ունենալ Արցախի ինքնորոշման հարցում։
-Եթե հիշում եք, ես Հայաստանի և Արցախի առաջին և միակ հասարակական-քաղաքական գործիչն էի, ով Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի երեք առաջնորդների՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի ամոթալի հայտարարության բառացիորեն հաջորդ օրը հայտարարեց, որ Արցախի ապագան չի որոշվելու այս թղթի կտորով, որը ոչ մի ընդհանրություն չունի միջազգային իրավունքի հետ։ Դրա լուծումը գտնվում է միջազգային իրավունքի հարթության և մեր ժողովրդի՝ իր սկզբունքներով ապրելու իրավունքի մեջ, որն էլ որոշվել է անկախության և Արցախի սահմանադրության հանրաքվեների արդյունքներով։ Իհարկե, 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ մեր ժողովրդի դեմ Ռուսաստանի և Ադրբեջանի գլխավորած միջազգային ագրեսիայի արդյունքում, որի արդյունքում ագրեսորները մարդկության դեմ զանգվածային հանցագործություններ կատարեցին, միջազգային հանրությունը պետք է դատապարտեր այդ հանցագործությունները Հայաստանի, ժողովրդի և մարդկության դեմ և ճանաչեր մեր անկախությունը: ԱՄՆ-ը և արևմտյան երկրները նախընտրել են դա չանել։ Արդյունքում նրանք արձակեցին գլխավոր ագրեսորի՝ Արցախում հանցագործություններ հրահրողի ձեռքերը, և աշխարհը բախվեց ռուսական զորքերի ներխուժմանը Ուկրաինա։ Ռուսաստանը ձգտում է փոխել աշխարհակարգը, որը հիմնված է միջազգային իրավունքի վրա։ Եվ այս ձգտումը հանդիպում է Արևմուտքի դիմադրությանը։ ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությունը պարզապես բացատրում է այս անթույլատրելիությունը, և ԱՄՆ-ն ամեն ինչ կանի ԼՂ հիմնախնդիրը միջազգային իրավունքի շրջանակներում լուծելու, այսպես կոչված, Մադրիդյան սկզբունքների բովանդակությամբ՝ Մինսկի կոնֆերանսի հովանու ներքո։
–Արդյոք նմանատիպ հայտարարություններ երբևէ լսել եք ռուսական կողմից։ Ձեր կարծիքով՝ այս հարցում և՞ս Մոսկվան ու Վաշինգտոնն ունեն հակադրություններ, թե՞ պարզապես Մոսկվան չի ուզում Ադրբեջանին նեղացնել։
-Իրավիճակը հիմա լրիվ այլ է։ Ռուսաստանը ուկրաինական պատերազմի բռնկումից հետո դարձել է միջազգային իզգոյ։ Միակ կառույցը, որտեղ այն դեռ գոյատևում է, ԵԱՀԿ-ն է։ Եվ նա ամեն ինչ անելու է, որ չզրկվի այս կազմակերպության անդամությունից, թեև զրկելու կարգը քիչ հավանական է՝ կոնսենսուսային որոշման պատճառով։ Բացի այդ, ուկրաինական պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը բազմիցս փորձել է ձողեր դնել Ռուսաստանի անիվներին տարբեր վայրերում, ինչպես նաև խաղաղապահ ուժերի հետ կապված ԼՂՀ-ում։ Ինձ թվում է, որ Ռուսաստանն այժմ ավելի լավ է տրամադրված Արցախի նկատմամբ և պատրաստ կլինի ճանաչել Արցախի անկախությունը՝ պայմանով, որ մեր տարածքում մնան Ռուսաստանի խորհրդանշական օկուպացիոն զորքերը՝ միջազգային խաղաղապահ ուժերի ներկայությամբ։ Եվ ես չեմ կասկածում, որ ռուսական օկուպացիոն զորքերը կհամալրվեն միջազգայիններով։
–Դեսպանը նաև նշել է խաղաղության պայմանագրի կնքման անհրաժեշտությունը և ասել, որ ԱՄՆ-ն պատրաստ է եռակողմ ձևաչափում աշխատել այս հարցի շուրջ ՝ այդ թվում Մինսկի խմբի շրջանակներում։ Ձեր կարծիքով՝ ներկայիս իրողությունների պայմաններում դա հնարավո՞ր է, թե՞ այդ համաձայնագրի կնքումը կդառնա միայն մեկ կողմի միջնորդության մենաշնորհ։
-Չեմ կարծում, որ մենք խաղաղության պայմանագիր կստորագրենք, քանի դեռ միջազգային հանրությունը չի ճանաչել Արցախի անկախությունը։ Ես ավելի քան համոզված եմ, որ դա կլինի միայն դրանից հետո։ Այդ պարագայում էլ Ադրբեջանը կդիրքավորվի ու կհրաժարվի նման խաղաղության պայմանագիր ստորագրելուց։ Այնպես որ, դեսպանի խոսքերը պարզապես բարի նպատակներ են։ ԱՄՆ-ն ինքը լավ գիտի, որ դա տեղի չի ունենա։
