«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է հայ գերիների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող փաստաբան Սիրանուշ Սահակյանը
Տիկին Սահակյան, Հայաստանի կողմից նոր գանգատ է ներկայացվել ՄԱԿ-ի միջազգային դատարան ընդդեմ Ադրբեջանի՝ էթնիկ զտումների փաստով: Ի՞նչ կարող ենք ակնկալել միջազգային դատարանից՝ հատկապես Փառուխում տեղի ունեցած դեպքերի, գազամատակարարման անջատումների ֆոնին:
Միջզգային արդադատության դատարանի գործիքները շատ ավելի լայն են, քան տարածաշրջանային և կարող են ազդեցիկ միջոցներ լինեն միջպետական գործերի լուծման հարցում: Այս առումով ես դատարանի սահմանափակված չեմ տեսնում, բայց հասկանալի է, որ դատարանի գործունեության վրա ազդող նախադրյալներ կան: Օրինակ, երբ միջազգային հանրությունը որոշ երևույթների առնչությամբ ունի կոշտ արձագանք, ինչպես մենք տեսնում ենք ուկրաինական իրադարձությունների դեպքում, ապա շատ ավելի արագ ու արդյունավետ է աշխատում, և հակազդում ՄԱԿ-ի դատարանը: Դրա համար իրավական գործընթացը միշտ զուգակցվում է դիվանագիտական գործունեությամբ:
Ապացույցները բազմաթիվ են և վստահ եմ, որ ՄԱԿ-ի դատարանն արձանագրելու է Ադրբեջանի կողմից էթնիկ հիմքով խտրական քաղաքականությունը հայերի դեմ: Բայց խնդիրը մի փոքր բարդ է, քանի որ մենք ունենք նաև հայելային գործեր՝ «Ադրբեջանն ընդդեմ Հայաստանի», որտեղ հայկական կողմն է մեղադրվում էթնիկ զտումների կամ էթնիկ պատկանելիության հիմքով խտրականության այլ դրսևորումների համար: Իրական հաղթանակը կլինի այն, որ ՄԱԿ-ի դատարնն ընդունի հայկական կողմի փաստարկները և մերժի «Ադրբեջանն ընդդեմ Հայաստանի» հայցը: Սակայն այս հայելային դատական գործընթաց նախաձեռնելու միջոցով ես կարծում եմ՝ Ադրբեջանը փորձում է ձևականորեն հավասարության նշանը պահպանել հայկական և ադրբեջանական կողմերի միջև, որի պայմաններում մենք նույնական ենք ընկալվում միջազգային հանրության աչքերում, և նրանք մեզ դիտարկում են արժանի և հավասար հակառակորդներ: Այս պարագայում միջազգային հանրությունը չի բռնի Հայաստանի կամ Ադրբեջանի կողմը, և հակված կլինի առավել չեզոք դիրքերից մոտենալ Արցախի խնդրին կամ առկա այլ հարցերին: Ես կարծում եմ՝ շատ վտանգավոր է այդ երկրորդ գործընթացը, որը կարող է իրողությունները ձևախեղել և հավասարության նշան դրվի Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև: Այդ պարագայում մենք կունենանք ոչ թե հաղթանակ, այլ պարտություն:
Մենք հիշում ենք, թե դեկտեմբերին ՄԱԿ-ի դատարանն ինչպիսի որոշում կայացրեց հօգուտ Հայաստանի, բայց Ադրբեջանը, ըստ էության, չի կատարում դատարանի որոշումները և շարունակում է իր հայատյաց քաղաքականությունը: Հնարավո՞ր է, որ այս անգամ էլ եթե անգամ հօգուտ Հայաստան վճիռներ լինեն, Ադրբեջանը շարունակի անտեսել դրանք:
Դրա ռիսկերը միշտ կան և միջազգային իրավունքը ներպետական իրավունքից տարբերվում է նաև այն հատկանիշով, որ մենք հարկադիր կատարումն ապահովող միասնական ատյան չունենք և միջազգային իրավունքի կիրառումը կախվածության մեջ է պետությունների դիրքավորումից ու քաղաքական կշռից: Եթե պետությունը կարողանում է ճիշտ արտաքին հարաբերություններ կառուցել, ապա ուժ կտա հօգուտ իրեն կայացված դատական ակտերից: Իսկ եթե թույլի դիրքերից է ելնում, այդ փաստաթղթերն, իրապես, կարող են մնալ թղթի վրա: Որոշակի լծակներ ունի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, որտեղ ևս կայացվում են քաղաքական որոշումներ: Իհարկե, մենք նախնական որոշումը, որ ունեցանք դեկտեմբերին, դա անհապաղ միջոցներին էր վերաբերում և դրա կատռարողական գործընթացները ավելի թերի կարգավորված և թույլ են ի համեմատություն վերջնական վճիռների: Բայց եթե քաղաքական, դիվանագիտականբ հարցերում մենք ձախողենք, անկախ վճռի բովանդակությունից, կարծում եմ՝ իրականության մեջ փոփոխություններ չեն լինի: Դրա համար մեկուսացված իրավական գործընթացները որև իրավական ու քաղաքական արժեք չունեն, եթե դրանք չեն զուգակցվում ճիշտ դիվանագիտական ու քաղաքական աշխատանքով:
Իսկ իրավական ոլորտում հայկական կողմից աշխատանքն ինչպե՞ս եք գնահատում: Բավարա՞ր են ձեռնարկված քայլերը, թե՞ կարելի էր ավելի անել:
Ես կարծում եմ, որ ակտիվություն եղել է և եթե համադրելու լինեմ ռազմական, քաղաքական, իրավական և դիվանագիտական ոլորտները, միակ ոլորտը որ չի ձախողել և դեռևս դրական հեռանկար կա, դա իրավական է: Այսինքն այս պահին ես այն գնահատում եմ տեղին ու արդյունավետ: Մասշտաբի տեսանկյունից օգտագործվել են հիմնական գործիքները, բայց ոչ բոլորը, որը միգուցե տակտիկական խնդիր է: Համենայնդեպս, լինելով իրավաբան, նաև միջազգային իրավունքի մասնագետ, այս պահին ճիշտ եմ գնահատում կատարված իրավական ոլորտի գործողությունները: Միակ հիմնական խնդիրը, որ ես դիտարկում եմ, որը շատ ակնառու է, այն է, որ իրավական թիմն առանձին է գործում և կարծես իրավական թիմի ու քաղաքական թիմի գործողությունների սինխրոնիզացիա չկա: Քաղաքական թիմի գործողությունները կարող են բերել նաև իրավական թիմի գործունեության ձախողման: Օրինակ, բազմիցս կատարվել են հայտարարություններ, որոնք լուրջ վտանգներ են իրենց մեջ պարունակում և ունենալու են ապացուցողական նշանակություն ՄԱԿ-ի դատարանում ի վնաս Հայաստանի շահերի: Բայց այդ հայտարարությունները հնչեցվում են քաղաքական գործիչների կողմից այն պարագայում, երբ նրանք քաջատեղյակ են ընթացող իրավական գործընթացների մասին: Նույնկերպ մենք տեսնում ենք, որ մարդու իրավունքների խախտումների առնչությամբ քաղաքական գործիչները բացառում են խոշտանգումների փաստը հայ ռազմագերիների առնչությամբ, մինչդեռ Հայաստանը միջպետական հայցով խոշտանգումների խնդիր է բարձրաձայնել թե ՄԱԿ-ի դատարանում, թե Եվրոպական դատարանում: Այստեղ չհամակարգված գործունեություն կա, որը չի բխում մեր պետության շահերը լավագույնս ներկայացնելու անհրաժեշտությունից: