«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակցին է արցախցի քաղաքագետ, Արցախի խորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախկին նախագահ Վահրամ Աթանեսյանը։
-Պարոն Աթանեսյան, ինչպե՞ս եք գնահատում ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովայի հայտարարությունն առ այն, որ Հայաստանի ու Ադրբեջանի մոտեցումները չեն համըկնում ՝ այս կոնտեքստում Հայաստանում տեղի ունեցող բողոքի ցույցերն ու ՀՀ իշխանություններին ուղղված մեղադրանքները՝ թուրքական ու ադրբեջանական ծրագիր իրականացնելու վերաբերյալ։
-Զախարովան, որքան ես եմ դիտարկում, ասել է, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը տարակարծիք են Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցում։ Հայաստանը և Ադրբեջանը միշտ էլ այդ հարցում տրամագծորեն հակառակ մոտեցում են ունեցել։ Այստեղ նորություն չկա։ Բայց Զախարովան նաև ասել է, որ Ռուսաստանը փորձում է մոտեցնել կողմերի տեսակետները։ Սա էլ նորություն չէ, դիվանագիտական ստանդարտ ձևակերպում է, որ կարելի է մի քանի ենթատեքստային իմաստով հասկանալ։ Հայաստանում բողոքի ցույցերը քաղաքական օրակարգ չունեն։ Ավելին ասելու իմաստ չեմ տեսնում։
Արդյոք կարծում եք, որ այսօրվա ընդդիմությունն առաջարկում է կամ կարող է առաջարկել նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրին այլընտրանք, այդ դեպքում ո՞րն է նրանց ու իշխանությունների տարբերությունը։
-Նոյեմբերի 9-ի Հայտարարության այլընտրանք կարող է լինել, պայմանական ասեմ՝ մայիսի 9-ի Հայտարարություն, երբ նոր պատերազմում հաղթած կլինի հայկական կողմը։
-Ալիևը հայտարարում է, թե Հայաստանը պետք է հրաժարվի Թուրքիայի ու Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջներից, ինչին ի պատասխան ՀՀ ԱԽ քարտուղարը այդ ենթադրյալ տարածքների վերաբերյալ հստակեցում է պահանջել։ Արդյոք նման հռետորաբանության պայմաններում խաղաղության պայմանագրի գործընթացը հնարավոր է առաջ տանել։
-Ես մի առիթով ասել եմ, որ Ադրբեջանի «հինգ սկզբունքները» ձևակերպվել են ոչ Բաքվում։ Տարածքային ամբողջականության մասին Ալիևի ասածը քարոզչական է։ Հայաստանը և Ադրբեջանը ՄԱԿ-ին անդամակցել են որպես ՀԽՍՀ և Ադր․ԽՍՀ իրավահաջորդ եւ ԽՍՀՄ փլուզմամբ անկախություն ձեռք բերած պետություններ։ Տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման իրավական հիմքը դա է։ Արտառոց է, որ ԱԽ քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը սպասում է, թե Ադրբեջանը ո՞ր սահմաններում է տեսնում իր «տարածքային ամբողջականությունը»։ Խնդիրն այդտեղ չէ, այլ՝ Ադրբեջանի ներկայացրած այլ «սկզբունքի» մեջ, որով կողմերը պետք է ճանաչեն միմյանց «քաղաքական ինքնիշխանությունը»։ Սա անընդունելի է, որովհետև հակասում է ՄԱԿ-ի Խարտիային, միջազգային իրավունքին։ Հայաստանը չի կարող լեզգիների, թալիշների, թաթերի, լեռնական հրեաների, ռուսների և Ադրբեջանի այլ փոքրամասնությունների ու Արցախի անունից ճանաչել էթնիկ թուրքերի տիտղոսը նախկին Ադր․ԽՍՀ տարածքի նկատմամբ։ Միջազգային իրավունքը փոքրամասնության ինքնորոշումը չի պայմանավորում որևէ երկրի տարածքային ամբողջականությամբ։ Արցախի վերջնական կարգավիճակը պետք է քննարկվի այս ելակետից։
-Խաղաղության պայմանագրի շուրջ թե՛ արևմուտքը և թե՛ Ռուսասատանը առանձին քայլեր են ձեռնարկում, դա պրոցեսին կօգնի՞ թե կվնասի՞։ Արդյոք առկա լարվածության պայմաններում հնարավոր է մի կողմին դուրս թողնել։
-Քննարկումների, շփումների նրբություններին իրազեկ չլինելով դժվար է կողմնորոշվել, բայց կա իրականություն՝ ԼՂ-ում անվտանգություն ապահովում է Ռուսաստանի խաղաղապահ զորախումբը։ Բանակցային գործընթացի երաշխիքը կայունությունն է։ Դատելով արևմտյան միջնորդության «անկեղծության» մասին Ալիևի շեշտադրումից, կարելի է տպավորություն ունենալ, որ բուն գործընթացը Մոսկվայի հովանու ներքո կազմակերպելու հարցում նա սկզբունքային համաձայնություն տվել է, բայց աշխատում է հնարավորինս վնասել ռուս-հայական համագործակցությանը։ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի ամենաօպտիմալ տարբերակ, կարծում եմ, հնարավոր է գտնել Ստեփանակերտի ներգրավմամբ հայ-ռուս-ադրբեջանական ձևաչափում։ Այլ տարբերակներ ես իրատեսական չեմ համարում։
