«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է տնտեսագետ Արմեն Քթոյանը
Ինչպես եք գնահատում դրամի արժևորումը և ո՞րն է դրա պատճառը: Նշվում է, որ այդ արժևորումը առաջին հարվածը հասցնելու է հայրենի արտադրողներին:
Ընդհանրապես դրամի արժևորումն արտացոլում է առաջարկի և պահանջարկի հարաբերակցությունը: Այսինքն այն փոխարժեքը, որ գոյություն ունի, դրամի առաջարկի և պահանջարկի հավասարակշռված գինն է: Եթե մենք արձանագրում ենք դրամի արժևորում, նշանակում է այս պահի դրությամբ պահանջարկն ավելի շատ է, քան առաջարկը, կամ արտարժույթի առաջարկն ավելի շատ է, քան պահանջարկը: Ինչ վերաբերում է դրա ձեռնտու լինել-չլինելուն, ապա դա երկարաժամկետ հատվածում մեզ ձեռնտու չի լինի տարբեր առումներով: Առաջինը, արժևորված դրամի պարագայում մեր արտահանումը թանկանում է և մեր ապրանքները դրսում ավելի թանկ են դառնում: Դա հատկապես այս ժամանակահատվածում բավականին լուրջ խնդիրներ կարող է առաջացնել: Հակառակ էֆեկտը կա ներմուծման մասով, ներմուծված ապրանքները դառնում են ավելի էժան, և դա ևս ներքին շուկայի վրա հայրենական արտադրողների տեսանկյունից բացասական ազդեցություն է թողնում: Դրամի արժևորումը նաև Հայաստան ուղարկվող տրանսֆերտների գնողունակությունը նվազեցնող գործոն է, դա ևս բացասական է: Բայց կա դրական կողմ, դա այն է, որ Հայաստանն ունի պարտքի սպասարկման խնդիր, բավականին մեծ արտաքին պարտք, և արտաքին պարտքի սպասարկման գործընթացն ավելի դյուրին է դառնում: Հիմա կախված նրանից, թե կարճաժամկետ առումով ծախսերի ինչ գերակայություն կա, մենք կարձանագրենք կամ օգուտ տնտեսության համար, կամ վնաս: Այսինքն այնպես չէ, որ միանշանակ վնաս է կամ միանշանակ օգուտ է: Շատ բան կախված է նրանից, թե ինչքան ժամանակ դա կշարունակվի: Իսկ պատճառների առումով կարող ենք նշել, որ ԿԲ-ի քաղաքականության խստացումը միակ պատճառը չէ, այդուհանդերձ հակագնաճային քաղաքականությունը, դրա շրջանակներում վերաֆինանսավորման տոկոսադույքի բարձրացումը, որ վարում է ԿԲ-ն, որոշակի ազդեցություն կարող է ունենալ շրջանառության մեջ դրամի քանակի ընդլայնման տեմպերի և նաև այլ արժույթներով արտահայտված դրամի գնի վրա, այսինքն փոխարժեքի վրա: Այսինքն խիստ դրամավարկային քաղաքականությունը կամ թանկ փողի քաղաքականությունը իր արտացոլումը այս պրոցեսի վրա ունի, բայց դա միակ գործոնը համարել չի կարելի:
Տեսակետ կա, որ դրամի արժևորումը այս պահին մեծ հարված է հասցնում հատկապես ԵՄ, Չինաստան կամ դեպի ԱՄՆ արտահանման դեպքում, և այս առումով պետք է որոշակի զգուշավորություն լինի: Դուք կիսո՞ւմ եք այս տեսակետը:
Ես արդեն նշեցի, որ արտահանման հետ կապված դրամի արժևորումը խնդիրներ ստեղծում է: Ընդ որում, էական չէ՝ որ ուղղությամբ: Ավելի շատ կախված է նրանից, թե տվյալ երկրի արժույթի համեմատությամբ հայկական դրամը արժևորվում է, թե արժեզրկվում է: Օրինակ, մենք հիմա արձանագրում ենք դոլարի և եվրոյի նկատմամբ արժևորում, իսկ յուանի նկատմամբ արդեն կախված է Չինաստանի կողմից յուանի նկատմամբ վարվող քաղաքականությունից: Այսինքն ձեռնտու է արտահանումը տվյալ երկիր, թե ոչ, կախված է նրանից, թե տվյալ երկրի արժույթի հետ մենք ինչ հարաբերակցություն ունենք: Այդուհանդերձ, այո, ազգային արժույթի արժևորումը արտահանման հետ կապված խնդիրներ է ստեղծում, մեր ապրանքները տվյալ երկրի շուկայում ավելի թանկանում են, ինչն այս պահին խնդիր է: Բայց նորից, մյուս խնդիրն էլ կա՝ գնաճը: Հիմա եթե մենք դիտարկում ենք գնաճի զսպման դիտակետից այս քաղաքականությունը, մենք գործ ունենք գնաճի զսպման այլընտրանքային գնի հետ: Գնաճը զսպելու համար պետք է գին վճարել, գներից մեկը թանկ փոխարժեքն է, որը կոնկրետ արտահայտվում է և արտահանման թանկացմամբ, և շատ այլ բացասական էֆեկտներով:
2021 թվականին 12-ամսյա գնաճը Հայաստանում 7,7 տոկոս է կազմել, ինչն առաջին հերթին սննդամթերքի թանկացման հետ է կապված եղել: Դրամի արժևորման ֆոնին գնաճի առումով ի՞նչ սպասենք առաջիկայում:
Գնաճը բազմագործոն երևույթ է, ինչպես տնտեսության մեջ տեղի ունեցող ցանկացած երևույթ: Փոխարժեքը գնաճը խթանող կամ գնաճը զսպող գործոններից մեկն է: Կոնկրետ արժեվորված դրամը գնաճի վրա զսպող ազդեցություն ունի, բայց դա չի նշանակում, որ գները այդ գործոնով պայմանավորված պետք է նվազեն: Պարզապես, եթե փոխարժեքի արժեզրկման պարագայում կարող էինք ունենալ գնաճի արագացում, ապա այս մասով արագացումը չի լինի, հակառակը, զսպող դերակատարում կունենա: Մյուս հարցն էլ կա՝ որքանով երկարաժամկետ է այս պրոցեսը: Մենք պետք է արձանագրենք, որ այսօր ունենք լողացող փոխարժեք, ԿԲ-ն փոխարժեքի ձևավորմանն ուղղակիորեն չի միջամտում: Այս պահին ինտերվենցիաներ չի անում կամ դրամ չի հավաքում՝ փոխարժեքը բարձր պահելու համար: Այսինքն՝ դա կախված է տնտեսական հետագա պրոցեսներից, գլոբալ զարգացումներից: Քանի որ այս պահին համաշխարհային տնտեսությունը մտել է ակտիվ գնաճի փուլ, կառավարելիության տիրույթում գնաճը պահելը միգուցե ավելի ճիշտ քաղաքականություն է, ավելի կարևոր է:
