«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
– Պարոն Օհանջանյան, ԱՄՆ կփոխանցի Ուկրաինային 9000 հակատանկային միջոց, 800 հակաօդային համակարգ և 20.000.000 ռազմամթերք: Եվ սա այն դեպքում, երբ Ուկրաինան ՆԱՏՕ-ի անդամ չէ։ Իհարկե ընդդիմադիրները նշում են, որ սա չի փրկի Ուկրաինան, բայց կուզեի համեմատական անցկացնեինք Արցախի դեմ մղված պատերազմի հետ։ Եթե մեր ռազմավարական դաշնակիցն էլ մեզ այդպես օգներ պատերազմի ժամանակ, արդյոք կգրանցվեր այն արդյունքը, որը եղավ։
-Եթե հարցին ամբողջական պատասխանեմ, ապա երևի թե մի գիրք գրելու անհրաժեշտություն կլինի։ Փորձեմ հիմնավորումները ներկայացնել ավելի սեղմ տարբերակով։
Հարկ է նշել, որ այսօր տեղի են ունենում միջազգային իրավունքի վրա հիմնված ֆունդամենտալ գործընթացներ, որոնք կոչված են փոխելու աշխարհակարգը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից ի վեր պետությունների հարաբերությունները հիմնականում հիմնված են միջազգային իրավունքի հարգման վրա, որի հիմնական դրույթները մշակվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո։ Լավ թե վատ, աշխարհն ավելի քան 80 տարի դիմացել է առանց որևէ առանձնահատուկ կատակլիզմների՝ շնորհիվ ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի գերտերությունների գոյության նրանց մոտ առկա՝ երկրի վրա կյանքը ոչնչացնելու ընդունակ զենքերի առկայության։ Խորհրդային Միության փլուզումից և Սառը պատերազմի ավարտից հետո մարդկությունը թողարկված հսկայական ֆինանսական ռեսուրսներն ուղղել է տեխնոլոգիաների և, առաջին հերթին, արհեստական ինտելեկտի զարգացմանը։ Այս ոլորտում առաջադեմ տեխնոլոգիաների առկայությունը արմատապես փոխել է մարդկային առաջընթացի աշխարհագրությունը՝ ավելի մեծ տեղաշարժվելով դեպի հարավ-արևելք: Այն երկրները, ինչպիսիք են Չինաստանը, Հնդկաստանը և այլք, սկսեցին գերիշխել աշխարհում ոչ միայն տնտեսական առումով, այլ նաև քաղաքական հարցեր լուծելու իմաստով։ Պուտինի իշխանության գալուց հետո Ռուսաստանը սկսեց գիտակցել, որ իրեն չի հաջողվի պահպանել ռազմական տերության դիրքերը, և որոշ ժամանակ անց ստիպված է լինելու բախվել իր բանակի դեգրադացմանը և ռազմական ու քաղաքական ազդեցության թուլացման աշխարհում։ Ուստի Ռուսաստանը 2008-ին փորձեց ցույց տալ ամբողջ աշխարհին, որ թեև այլևս տնտեսական տերություն չէ, բայց դեռևս ունի հզոր զինված ուժեր, որոնք ունակ են իրեն պահել նախկին դիրքերում։ Դա պայմանավորված էր հարավօսական արկածախնդրությամբ (պատերազմով): Պուտինին հաջողվեց մեղմել Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի ճանաչման հետևանքները. Հենց այդ ժամանակ Ռուսաստանի ղեկավարությունը որոշեց զինված ուժերի աննախադեպ կատարելագործումը, որի միջոցով հնարավոր կլիներ լուծել աշխարհի արագ զարգացող տնտեսություններից բխող բազմաթիվ խնդիրներ և մարտահրավերներ։ Ռուսաստանը դեռևս մնաց արդյունաբերական տնտեսություն ունեցող երկիր և զարգացրեց միայն ակնթարթային եկամուտ բերող արդյունաբերությունը, որը նա առատաձեռնորեն ներդրեց ռազմական արդյունաբերության արդիականացման համար։ Հրթիռային գիտության մեջ հիպերձայնային տեխնոլոգիաների ստեղծումը նրան առաջ մղեց և որոշ ժամանակ նվազեցրեց նրա միջուկային ներուժի խոցելիությունը Միացյալ Նահանգներում և այլ երկրներում արհեստական ինտելեկտի արագ զարգացող տարածքների նկատմամբ: Այն շատ քիչ ժամանակ է ունեցել օգտագործելու իր առավելությունն աշխարհում նորածին երկրորդ գերտերության դիրքերն ամրապնդելու համար: Ուստի նա ընտրեց այն պահը, որը, իր հաշվարկներով, թույլ կտա թելադրել համաշխարհային հանրության կամքը և վերանայել միջազգային իրավունքը։ Այս պահվածքը հանգեցրեց պատերազմին Ուկրաինայում։ Դրան նախորդել էին փորձերը Լեռնային Ղարաբաղում և Հայաստանում՝ միաժամանակ ստեղծելով գործընկերների կոալիցիա՝ ի դեմս Թուրքիայի և Ադրբեջանի, և վերջերս նրա ներխուժումը Ղազախստան՝ ՀԱՊԿ խաղաղապահ գործողության քողի ներքո: Ռուսաստանը տեսավ, որ Արևմուտքը չարձագանքեց իր լկտի պահվածքին, և որոշեց իր ուժը ցույց տալ Ուկրաինայում և սխալ հաշվարկեց։ Արևմուտքը հասկացավ, որ իր անգործությունը Լեռնային Ղարաբաղի և Ղազախստանի հարցում արձակել է ագրեսորի ձեռքերը, և դա կասեցնելու համար անհրաժեշտ են ողջ քաղաքակիրթ աշխարհի համակարգված համատեղ գործողություններ։ Եթե Արևմուտքը ժամանակին պատերազմում սատարած լիներ Լեռնային Ղարաբաղին, ապա ակնհայտ է, որ այսօր իր սահմաններին պատերազմի չէր բախվի։
Ռուսաստանը սկզբունքորեն չէր ցանկանում մեզ օգնել, նա ստիպված էր աջակցություն ստանալ իր հեռահար ծրագրերի համար: Նա ամեն ինչ արեց, որպեսզի մենք պարտվենք և գործարկի Ուկրաինան գրավելու իր չարագործ ծրագիրը: Բայց ակնհայտորեն սխալ հաշվարկներ էր արել։
-Ինչու՞ դա տեղի չունեցավ, արդյոք Ադրբեջանն ավելի կարևոր էր Ռուսաստանի համար։
– Ես այդ հարցին մասնակիորեն պատասխանեցի։ Այո՛, Ադրբեջանն ու Թուրքիան Պակիստանի հետ միասին շատ ավելի կարևոր գործընկերներ են Ռուսաստանի համար, քան Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը։ Ուկրաինայի դիմադրության օրինակը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի ղեկավարությունը, ռազմական հրամանատարությունը պատերազմի ժամանակ թույլ են տվել աններելի սխալների շղթա և, առաջին հերթին, դա արհեստական ինտելեկտի միջոցով ժամանակակից ռազմական գործողություններ իրականացնելու մեթոդների թյուրիմացություն էր, և դրա պատճառով չկարողացավ պատշաճ կերպով կազմակերպել պաշտպանությունը և հակառակորդի դեմ օգտագործել հնարավոր բոլոր զինատեսակները։ 1992-1994 և 2016 թվականների պատերազմի փորձ ունեցող պրոֆեսիոնալ հրամանատարների կողմից բանակի գլխատումը Հայաստանի ղեկավարության հերթական սրբապիղծ կոպիտ սխալն է։ Մենք կարող ենք մեր կորստի այլ պատճառներ թվարկել, բայց նույնիսկ մեր գլխավոր դաշնակից Ռուսաստանի ցանկության պայմաններում, որը կանխորոշեց պատերազմի ելքը, մենք կարող էինք հասնել բոլորովին այլ արդյունքի․․․արդյունքի, որը չէր նվաստացնի համայն հայության արժանապատվությունը. . Ուկրաինայի ժողովրդի դիմադրության օրինակը հաստատում է իմ եզրակացությունների ճշմարտացիությունը։ Ապագայում Հայաստանը պետք է կառուցի իր հարաբերությունները այն պետությունների հետ, որոնք կարող են օգտակար լինել իրեն և կհարգեն իրեն որպես գործընկեր, և ոչ թե կնվաստացնեն նրան այնպես, ինչպես դա անում է իր «բարյացակամ» դաշնակիցը։
