Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
44-օրյա պատերազմի հանգամանքների զուտ ռազմական վերլուծությունը իր կարևորությամբ հանդերձ, այդուամենայնիվ չի ունենալու այն արդյունավետությունը, որ անհրաժեշտ է Հայաստանի համար պետական դիմադրունակության ամրապնդման խնդիրները լուծելու տեսանկյունից: Ի վերջո, այդ խնդիրները չեն եղել միայն ռազմական տիրույթում: Ավելին, ռազմական տիրույթում եղած խնդիրները, որոնք անկասկած ահռելի են և ամբողջ ծավալով թերևս բացահայտվել են պատերազմի ընթացքում, ի վերջո քաղաքական տիրույթում եղած խնդիրների հետևանք են: Ըստ այդմ, պատերազմը պետք է ախտորոշվի հենց այդ մասշտաբով: Իսկ այստեղ արդեն ի հայտ են գալիս բարդություններ, նկատի ունենալով այն, որ դրա մասշտաբային, ամբողջական ախտորոշումը աներկբա շոշափելու է աշխարհաքաղաքականությունը, խոշոր ռազմա-քաղաքական դերակատարների, ուժային կենտրոնների, այդ թվում բնականաբար առաջին հերթին ռազմավարական դաշնակից համարվող Ռուսաստանի քաղաքական վարքագիծը: Սակայն, այստեղ խնդիրը միայն Ռուսաստանը չէ, թեև անշուշտ ահռելի է հենց նրան առնչվող մասը:
Այդուհանդերձ, լրջագույն խնդիրներ կան գործնականում Մինսկի խմբի համանախագահ բոլոր երեք երկրների քաղաքականության մասով, և ոչ միայն նրանց: Ի վերջո, Հայաստանը 44-օրյա պատերազմում մնաց մենակ և այստեղ պատասխանատվությունը միայն Հայաստանի քաղաքականության վրա թողնելը անհամարժեքություն է: Այլ հարց է, որ Հայաստանը պետք է ունենար աշխարհաքաղաքական մոտիվներն ու վեկտորները առավելագույն ճշգրտությամբ դիտարկելու ինստիտուցիոնալ կարողություններ, որոնք էլ պետք է ձևակերպեին պետական քաղաքականության հիմնադրույթները, որպեսզի Հայաստանը չմնար մենակ, կամ միայնության անխուսափելիության պարագայում Հայաստանն ունենար դա ընդունելու իմաստնություն, համարձակություն, և համարժեք քաղաքականության համար անհրաժեշտ հասարակական կարծիքի ձևավորման կարողություն: Այդպիսով, հպանցիկ հայացքն իսկ բավական է արձանագրելու համար, որ 44-օրյա պատերազմի ամբողջական ախտորոշումը վեր է խորհրդարանական ժամանակավոր որևէ հանձնաժողովի ուժերից և ավելին, այն վեր է որևէ առանձին վերցրած ինստիտուտի ուժերից: Ընդհանրապես հարց է, թե Հայաստանն ունի՞ արդյոք այդպիսի մասշտաբային ախտորոշում իրականացնելու ինստիտուցիոնալ կարողություն, եթե Հայաստանը չունի կայացած քաղաքական համակարգ և կայացած, ինստիտուցիոնալ քաղաքացիական, հասարակական համակարգ, ներառյալ ուղեղային կենտրոնների բացակայությունը:
Հայաստանում ինչպես կառավարման համակարգում են տարիներ շարունակ ցուցանակները փոխարինել կամ ծածկել լոկ անձերով պայմանավորված բովանդակային անհամարժեքությունը կամ բացակայությունը, այդպես էլ հասարակական-քաղաքացիական-քաղաքական սեկտորում գերակշռող մասով եղել են անձերին ինստիտուցիոնալ փաթեթավորում տվող ցուցանակներ: Այդպիսով, 44-օրյա պատերազմի ամբողջական ախտորոշման անուղղակի առաջին եզրակացությունը թերևս այն է, որ Հայաստանին պետք է մասշտաբային խնդիրներ լուծելու ունակ հասարակական-քաղաքական ինստիտուցիոնալ միջավայր: Այդ միջավայրի բացակայությունն է նաև պատճառը, որ Հայաստանը գրեթե բոլոր միջազգային նշանակության, մասշտաբային ռեգիոնալ կամ ավելի լայն շրջանակի զարգացումներում եղել է միայնակ: Այդ խնդիրները լուծելու համար անհրաժեշտ է ներդրում: Ներդրումային աղբյուր կարող են լինել կամ պետությունը կամ բիզնեսը:
Հայաստանում տարիներ շարունակ թե պետությունը, թե բիզնեսը բացարձակապես չի ունեցել այդպիսի հետաքրքրություն ու շահագրգռություն: Պատճառներից մեկը աշխարհայացքային և ինտելեկտուալ սահմանափակությունն է, այլ կերպ ասած՝ գավառամտությունը, որ գերակշռել է Հայաստանի պետական-հասարակական-քաղաքական և տնտեսական կյանքում, իսկ մյուսն այն, որ բիզնեսի և իշխանության սերտաճումը չի ունեցել որևէ ինստիտուցիոնալ արդիականացման անհրաժեշտություն, դիտարկելով այդ հեռանկարը վերարտադրությանը սպառնացող ավելորդ ռիսկ: Հարց է առաջանում, թավշյա հեղափոխությունից հետո Հայաստանում քանի՞ տարի անց է հաղթահարվելու տնտեսա-քաղաքական գավառամտությունն ու երբ են պետությունն ու բիզնեսը չսերտաճելուց բացի, փորձելու մշակել գործակցելու վերկուսակցական և վերքաղաքական եզրեր՝ Հայաստանում ինստիտուցիոնալ վակուումը լցնելու և պետական դիմադրունակության ու կենսունակության այդ կարևոր դաշտը հերքելու համար:
