Հրանտ Դինքի մահիգ 10 տարի է անցել: Դինքին ճանաչողները, «անազատության» եւ ազատության մեջ գտնվողները նրա մասին են գրել:
Արմեն Հայաստանցի
Մենք բոլորս Հրանտ ենք, բայց մեզնից ամեն մեկը իր Հրանտն ունի, որովհետև հավասար ենք ու տարբեր, իսկ նա միակն էր ու ամենքիս պես անկրկնելի։
Թուրքերեն ու հայերեն հեքիաթները «կար-չկար»-ով են սկսվում, ասես ի սկզբանե հավասարության նշան է դրվում եղելության ու հորինվածքի միջև։ «Ի՞նչ կա չկա»,- հանդիպելիս ասում են թե՛ հայերը, թե՛ թուրքերը, ասես կյանքում եղած-չեղածը մի հաշիվ է։ Հրանտը կար, էնքան կար, որ իր «չկա»-ն բոլորիս մի օր Հրանտ դարձրեց՝ թե՛ թուրքին, թե՛ հային։ Ու հիմա՝ տասը տարի անց, մեզնից ամեն մեկը ինքն է որոշում իր Հրանտը դեռ կա՞, թե՞ այլևս չկա։ Իմս դեռ ողջ է, էնքան ողջ, որ հազար ու մի ապրողից ավելի է ապրեցնում, էնքան կենսատու, որ բյուր-բյուրավոր անցավորներից առավել է ոգեշնչում, էնքան խոսուն, որ հաճախ ինքս ինձ բռնում եմ իր հետ զրուցելիս, ու տես, անգամ նամակ եմ գրում։
Մենք բոլորս Հրանտ ենք, բայց մեզնից ամեն մեկը իր Հրանտն ունի։ Ազատական հայաստանցու համար Հրանտը հայ-թուրքական հաշտեցման ջատագով էր, Թուրքիայի քաղաքացիական հասարակության համար՝ խոսքի ազատության մունետիկ, բոլոր ճնշված փոքրամասնությունների պաշտպան ու խոսնակ։ Սփյուռքի աչքում Հրանտը զոհ է, նահատակ։ Արդար չի լինի ասել՝ միայն Սփյուռքի, Հայաստանում էլ շատ-շատերի սրտով է «միլիոն ու կես գումարած մեկ» բանաձևը։ Իմ սրտով չի։ Իմ Հրանտն ուրիշ է։ Մեղադրելու չի. գաղթականն ու հայաստանցին թուրքի հետ կիսելու հայրենիք չունի, Թուրքիայում մնացողն ու ապրողը՝ ունի։ Նրանց չի մտահոգում Թուրքիայի ապագան, այլ սեփական անցյալը։ Հրանտի համար Թուրքիան ոչ թե պատմական, այլ իրական հայրենիք էր, որի ձախողումն իր ցավն էր, հաջողությունը՝ իր ուրախությունը։ Իմ Հրանտը հայկական հարցը դարձրեց թուրքինը, ոչ թե թաղեց պատմական անցյալի գրկում, այլ կապեց ներկայիս Թուրքիայի ապագայի հետ։ Կա պարզ մի իրողություն։ Ինչպես ցեղասպանության ճանաչման, այնպես էլ արևմտահայ մշակույթի ու լեզվի պահպանման ու զարգացման համար չկա մեկ այլ, ավելի գործուն միջոց ու գրավական, քան իր բնօրրանի՝ ներկայիս Թուրքիայի ժողովրդավարացումը։ Մնացածը հեքիաթ է, որ կար-ը չկար է դարձնում։
Մի օր՝ սրանից տասը տարի առաջ, մենք բոլորս Հրանտ էինք՝ թուրք, հայ, քուրդ, ալևի կամ գեյ, բոլոր նրանք, ում համար Հրանտը կանգնեց մինչև վերջ։ Նա գիտեր, որ կանգնած է մեռնելու։
Իսկ էսօր իմ Հրանտը մեկն է, և այդ մեկը դու ես, թեկուզ էն պարզ պատճառով, որ կարդում ես նրան ուղղված նամակս։ Երևի ամեն «Ակոս» կարդացող մի քիչ Հրանտ է։ Հեքիաթները սկսվում են «կար-չկար»-ով, կյանքն ավարտվում՝ «չկա»-ով. երանի քեզ, Հրանտ, որ կաս ու կլինես իմը, մինչև մի օր ես էլ չեմ լինի կամ կլինեմ քոնը ու քեզ արժանի։
