Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ասուլիսից հետո ծավալված հանրահայտ քննարկումները շարունակվում են ամենահակասական գնահատականներով ու մեկնաբանություններով, որոնցում ահռելի ծավալ կազմում է կամ պարզ անգիտությունը և քաղաքական անգրագիտությունը, կամ դիտավորյալ նենգափոխումը:
Խնդիրը իսկապես բարդ է, իրավիճակը պատասխանատու: Գուցե լրջագույն քննարկման առարկա է՝ պե՞տք է բացել բանակցային պատմությունն ու քանդել կարծրատիպերը, որ տարբեր քաղաքական նկատառումներով ձևավորվել են հանրության ամենատարբեր, անգամ ակադեմիական շրջանակներում, թե՞ պետք չէ ձեռք տալ այդ ամենին, որովհետև հասարակությունը, հասարակական-քաղաքական ինստիտուտները բոլորովին պատրաստ չեն այդպիսի լրջագույն քննարկումների և դրա որևէ նախաձեռնում կարող է բերել ավելի շատ սպեկուլյատիվ նպատակների համար խոպան դաշտի ձևավորման, նորանոր նենգափոխումների պարարտ հող ստեղծելու, քան կարևորագույն հարցերի վերաբերյալ լուրջ քննարկումների ու ելքերի որոնման: Այդ «դիլեմայի» պատասխանը գտնելն իսկապես շատ բարդ է:
Մյուս կողմից սակայն, նենգափոխումների, սպեկուլյացիաների ալիքը Հայաստանում տարածվում է շատ վաղուց, տասնամյակներ ի վեր, գործնականում հասարակական-քաղաքական նշանակության բոլոր օրակարգային հարցերի առումով, և ահդ թվում առավել ևս «ողնաշարային» նշանակություն ունեցող արցախյան թեմայով: Եթե այս ընթացքում չի եղել բաց խոսակցության փորձ կամ նախաձեռնություն այն բովաբդակության շուրջ, որ առկա է եղել բանակցային պատմության ընթացքում, դա դեռ ամենևին չի նշանակում, թե չեն եղել նենգափոխումներ, սպեկուլյացիաներ: Ավելին, դրանք գուցե կրել են ավելի անաղմուկ, և նույնիսկ որոշ ականջների հաճելի բնույթ, սակայն խորքային առումով թողել են շատ ավելի վտանգավոր ազդեցություն և կուտակել շատ ավելի ծանր ու ռիսկային լիցքեր, ինչը ցավոք սրտի ակնհայտ դարձավ պատերազմի հետևանքով: Այդպիսով, արդյո՞ք թեմայի վերաբերյալ լռությունը չի սպառնում այդօրինակ նենգափոխումների և սպեկուլյացիաների մի նոր շրջապտույտով, վտանգավոր լիցքերի կուտակման նոր շրջանով, որոնք կարող են պայթել նոր աղետով կամ ողբերգությամբ՝ իքս ժամանակ անց, լինի այդ ժամանակը մոտ, թե հեռու:
Համենայնդեպս նախադեպը հուշում է, որ կա այդ վտանգը, հետևաբար կա իրավիճակը բացելու անհրաժեշտություն՝ արատավոր շրջանի նոր պտույտից խուսափելու համար, որքան էլ բաց խոսակցությունը պարունակում է շատ ավելի բուռն նենգափոխումների և սպեկուլյացիաների ալիքի ծավալման վտանգ, անխուսափելիություն: Ավելին, այդ ալիքների հաջորդականությունն ու արաավոր շրջանի կասեցումը թերևս հնարավոր է միայն «պատճառը» ամբողջապես բացելու պարագայում, երբ ուղղակի «կդատարկվի» տասնամյակներով նենգափոխումներով ու սպեկուլյացիաներով լցված համակարգը կամ կբացահայտվի դրա դատարկությունը: Դա չի երաշխավորի ելքերի ու գաղափարների ալիք, լուծումների շուրջ բովանդակային քննարկումներ: Ի վերջո, իրավիճակը բացելու նպատակը պետք է լինի հենց դա, այլ ոչ տարբեր հարաբերություններ պարզելը: Իրավիճակը պետք է բացել և բաց խոսակցություն ծավալել, դրանից դուրս գալու տարբերակների շուրջ արդյունավետ հանրային-քաղաքական քննարկումների համար: Սակայն, դա թերևս կլինի առաջին քայլը՝ նախ դադարեցնել նենգափոխումների ու սպեկուլյացիաների վրա «մակաբուծած» հասարակական-քաղաքական դաշտի «սնուցումը», որից հետո կարող է առավել ընդլայնվել այն դաշտը, որտեղ կարող են ծավալվել ռացիոնալ քննարկումներ և մտքեր, Հայաստանի ու Արցախի քաղաքական դերերի, հնարավորությունների, աշխատանքային շրջանակների վերաբերյալ մտքերի ու գաղափարների ռացիոնալ փոխանակում: Սրանով հանդերձ, անշուշտ կա իրավիճակը բացելու հարցում գործընթացի կառավարելիության խնդիր, որովհետև այն կառավարումից դուրս գալու պարագայում իսկապես կարող է ունենալ հակառակ էֆեկտ:
