«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
–Պարոն Օհանջանյան, Սոչիում տեղի ունեցած եռակողմ հանդիպումից հետո, երկու եռակողմ հանդիպում էլ տեղի ունեցավ Բրյուսելում՝ Միշելի, և մյուսը՝ Մակրոնի նախաձեռնությամբ։ Ինչպե՞ս եք գնահատում եվրոպական ջանքերը հակամարտության ամբողջական կարգավորման ուղղությամբ։ Արդյոք Եվրոպան կարող է բերկում մտցնել չլուծված հարցերի հստակեցման շուրջ։
–Ես միշտ հավատարիմ եմ այն դիրքորոշմանը, որ հակամարտող կողմերի առաջնորդների միջև անձնական հանդիպումները միանշանակ նվազեցնում են լարվածությունը հարաբերություններում, և եթե դրանք տեղի են ունենում նաև ազդեցիկ միջնորդների միջնորդությամբ, ապա դա ապահովվում է վստահության ամրապնդումը, որն այդքան անհրաժեշտ է այս փխրուն գործընթացում խաղաղության կառուցման համար: Եվրամիության և ԵԱՀԿ-ի դերը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործում, անկասկած, մեծ է։ Եթե չլինեին Եվրոպան և ԱՄՆ-ը, ապա Ռուսաստանը Լեռնային Ղարաբաղի օկուպացման հարցում իր դաշնակիցների հետ վաղուց ավարտած կլիներ՝ ունենալով այն, ինչին հիմա անվերահսկելիորեն տիրապետում է Լեռնային Ղարաբաղում։ Եվրամիության և ԱՄՆ-ի ակտիվացումը ստիպում է մեր թշնամիներին հաշվի նստել այն փաստի հետ, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը իրավական լուծում չի ստացել, և խնդրի վերջնական լուծումը կլինի միջազգային պարտադիր իրավական կարգավիճակի որոշումից հետո։ Ռուսաստանը քաջատեղյակ է այս ամենին և հետևաբար ամեն կերպ կփորձի խոչընդոտել միջազգային հանրության ակտիվ ներգրավմանը հակամարտության կարգավորմանը և միջազգային խաղաղապահ ուժերի ներմուծմանը տարածաշրջան։
Ռուսաստանը, ինչպես ցույց է տալիս «խաղաղապահ» ուժերի քողի տակ իր օկուպացիոն ուժերի 13-ամսյա ներկայությունը Ղարաբաղում, ի վիճակի չէ միայնակ լուծել անվտանգության խնդիրները։ Դա վերաբերում է թե՛ Արցախի խաղաղ քաղաքացիների նկատմամբ Ադրբեջանի կողմից ֆիզիկական բռնության փաստերին, թե՛ մեր քաղաքացիների հաղորդակցական անվտանգությունն ապահովելու Ռուսաստանի անկարողությանն ու չկամությանը։ Հայտնի փաստ է, որ Ադրբեջանը խափանում է կապի բոլոր միջոցները Արցախում, ինչը Արցախի և Հայաստանի օկուպացիայի նախաձեռնած երեք ղեկավարների հայտարարության կետերի կոպիտ խախտում է։
Ինչ վերաբերում է Մակրոնի նախաձեռնությանը, որպես երկրի ղեկավար, որին փոխանցվելու են Եվրամիության կառավարման ղեկը առաջիկա վեց ամիսների ընթացքում, ապա ես որոշ լավատեսությամբ եմ նայում ապագային և կարծում եմ, որ Ֆրանսիան ի վիճակի է փոխել իրավիճակը. իներցիայի միտումը 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից հետո։ Չեմ բացառում, որ Ֆրանսիան կդառնա աշխարհում առաջին երկիրը, որը կճանաչի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը։ Կարծում եմ՝ Ռուսաստանը հաշվարկում է այս բոլոր սպառնալիքները Արցախում իր միանձնյա ներկայության համար և համապատասխանաբար կփոփոխի իր վարքագիծը դրական ուղղությամբ՝ Արցախում դժգոհությունը նվազեցնելու համար։
-Ո՞րն է Սոչիի ու Բրյուսելի տարբերությունը։ Կա՞ դերերի վերաբաշխում, թե՞ ոչ։
–Սոչիում հաշվարկվել են համաձայնագրերի բոլոր տարբերակները՝ ելնելով երեք առաջնորդների 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից, որը, բացի Արցախի և Հայաստանի մի մասի օկուպացիայից, նախատեսում էր Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանագծում և սահմանազատում. ինչպես նաև մաքսակետերի առկայությամբ միջանցքների ապահովումը։ Սոչիում ոչ մի նոր բան չկար, բայց հիմնական շեշտը դրվեց հենց այս միջանցքների բացման վրա, և Իլհամ Ալիևը կոպտորեն հայտարարեց, որ Զանգեզուրի և Լաչինի միջանցքները պետք է ունենան նույն կարգավիճակը։ Ի՞նչ է դա նշանակում․․ Որ Զանգեզուրի միջանցքը վերահսկելու են Հայաստանից գործնականում ինքնիշխան Ադրբեջանի համապատասխան կառույցները։ Կարծում եմ՝ Սոչիում շարունակվել է միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի մի մասի նկատմամբ Հայաստանի պետական ինքնիշխանությունը նվաստացնելու պրակտիկան։ Բրյուսելում նրանք հաշվի են առել 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին և Սոչիում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները և խոստացել ֆինանսական և մեթոդական աջակցություն ցուցաբերել հաղորդակցությունների բացման հարցերի լուծման համար, ինչպես նաև կոչ են արել առաջ շարժվել ղարաբաղյան հիմնախնդրի վերջնական լուծման ուղղությամբ։ . Սոչիում գտնվելով Ռուսաստանը խնդիրը տեսնում է միայն հումանիտար հարցում և հրավիրում է միջազգային հանրությանը մասնակցել Արցախում հումանիտար խնդիրների լուծմանը, բայց միևնույն ժամանակ գործնականում Ռուսաստանն ամեն ինչ անում է, որ օտարի ոչ մի ոտք մուտք չգործի ԼՂՀ տարածք՝ հրաժարվելով Արցախ մուտքի վիզա տալուց։
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև դերերի բաշխմանը, կարծում եմ, որ դա կա։ Ե՛վ Ռուսաստանը, և՛ Եվրոպան գիտեն իրենց հնարավորությունների սահմանը, ուստի արցախյան հիմնախնդրի լուծման հարցում ավելի համակարգված հայտարարություններով ու որոշումներով են հանդես գալիս։
-Տեղի ունեցած հանդիպումներից հետո Ալիևը կրկին պնդել է, որ Արցախի կարգավիճակի հարց իր համար գոյություն չունի և այդ հարցին վերադարձ չի լինելու։ Արդյոք արևմուտքը կարող է փոխել Բաքվի այդ հռետորաբանությունը։
-Ալիևը սա ասում է իր քաղաքացիների համար, նա քաջ գիտակցում է, որ հարցը չի լուծվել, և ինքը կամ իր հետնորդը պետք է լուրջ զիջումների գնան արցախյան հիմնախնդրի վերջնական լուծման հարցում և ընդունեն միջազգայնորեն պարտադիր դատավճիռը՝ հանրաքվեի արդյունքները, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախությունը։ Հակառակ դեպքում Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղի համար ստիպված կլինի բախվել «Դեյթոնի» հետ, ինչը Ռուսաստանն իսկապես չէր ցանկանա։