«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է լիբանանահայ գործարար, Բեյրութում ՀՅԴ ներկայացուցիչ, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդում ՀՅԴ ներկայացուցիչ Նազարեթ Սապունջյանը
Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների բարելավմանն ուղղված քայլերը, արդեն երկու կողմերը այս հարցով բանագնացներ են նշանակում: Այստեղ մտահոգվելու առիթ տեսնո՞ւմ եք, թե՞ ոչ:
Ես դաշնակցական եմ, եթե որպես դաշնակցական եք իմ կարծիքը հարցնում, չեմ կարող ասել: Իսկ եթե իմ անձնական կարծիքն եք հարցնում, ապա ես մտածում եմ, որ եթե երկրների միջև թշնամություն կա, պատերազմ կա, դա մի օր ավարտվելու է, սակայն ավարտվելու ձևեր կան: Արդարությամբ պետք է վերջանան: Եթե կողմերից մեկն ընկճվի, իր համար այդ թշնամությունը չի վերջանալու: Մենք սա համաշխարհային պատմությունից գիտենք: Օրինակ, Գերմանիան ու Ֆրանսիան 200 տարի միմյանց դեմ պատերազմեցին, իրար երկրները գրավեցին, կոտորեցին, բարց վերջում կարողացան հաշտվել, նստել խոսել, իսկ հիմա էլ դաշնակիցներ են: Իսկ դա հնարավոր եղավ, որովհետև լուծումն արդար եղավ: Եթե արդար լուծում չլինի, և կողմերից մեկը շարունակի գտնվել ընկճված վիճակում, ուրեմն վերջնական ու իրական հաշտություն չի լինելու: Մի օր այդ թշնամանքը կվերադառնա: Իմ կարծիքով, եթե Հայաստանի և Թուրքիայի կառավարությունների միջև հաշտություն պետք է լինի, անշուշտ, այդ հաշտությունը հզոր հիմքեր պետք է ունենա, բայց ես այսօր այդպիսի հիմքեր չեմ տեսնում: Արդարություն պետք է լինի, կողմերից որևէ մեկը չպետք է իրեն խաբված ու պարտված զգա:
Կարծում եք՝ հիմա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման ժամանակը չէ՞:
Մենք չենք կարող դեմ լինել Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերություններին, բայց եթե այդ հարաբերությունները հաստատելու համար պայման կդրվի, որ Հայաստանը պետք է հրաժարվի իր հողային պահանջներից, դա չի ստացվի: Թող էլի դիվանագիտական հարաբերություններ լինեն, բայց առանց նախապայմանների: Եթե պետք է պայման դրվի, որ Հայաստանը հրաժարվի իր հողային պահանջներից կամ ճանաչի Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը, դա չի կարող լինել, ես անձնապես դրան դեմ եմ: Թող առանց նախապայմանի հարաբերություններ լինեն, և միշտ իրար հետ խոսելով մի օր էլ կտեսես, որ արդարությունը կգա և Թուրքիան կընդունի իր պատմությունը և հատուցում կտա կամ հողերի մի մասը գոնե կվերադարձնի, մասնավորապես Արարատը, Սուրմալուի գավառն ու Անին:
Թուրքիան արդեն Հայաստանի հետ հարաբերությունների հարցով հատուկ բանագնաց է նշանակել Վաշինգտոնում Թուրքիայի նախկին դեսպանին: Այս նշանակումը որքանո՞վ է մեզ հարմար, սա ճի՞շտ նշանակում է:
Այստեղ կարևորն այն է, որ որևէ նախապայման չդրվի Հայաստանի նկատմամբ: Հայաստանը չպետք է ճանաչի Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը, մենք Թուրքիայից առնելիք ունենք: Մենք ջարդված, ընկճված ժողովուրդ ենք, մեր հողերն իրենց ձեռքին են: Մեզ կոտորել են, մեր հողերից քշել են և եթե հազար տարի էլ անցնի, չենք կարող դա ներել: Այն հայը, որ պատիվ ունի, չի կարող ընդունել, որ ամեն ինչ վերջացել է, արդեն կարող ենք թուրքերի հետ բարեկամանալ, համբուրվել: Եթե մենք չենք կարող պատերազմով չենք կարող մեր հողերը հետ բերել, դա պետք է լինի դիվանագիտության ճանապարհով: Մենք մեր նպատակից չպետք է շեղվենք, մենք մեր արդար իրավունքներն ենք ուզում: Թուրքիայի վարչակարգը պետք է ընդունի այդ արդար իրավունքները, ինչպես Գերմանիան ընդունեց հրեաներին հանդեպ իր արածները:
Ամեն դեպքում, այն, որ Հայաստանն ու Թուրքիան հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված քայլեր են ձեռնարկում, նախ Հայաստանը պետք է հստակեցնի նախապայմանների հետ կապված հարցը, նոր նման գործընթաց սկսի՞:
Ես հարաբերություններին դեմ չեմ, կողմ եմ, կամաց-կամաց պետք է հաշտվենք, հարաբերությունների միջոցով մեր իրավունքների գոնե մեկ մասին հասնենք: Ես նման հույս ունեմ: Ես անձնապես որևէ թուրքի հետ թշնամություն չունեմ: Անգամ թուրքեր կան, որ ընդունում են, որ հայերի հանդեպ սխալ են վարվել: Պետք է այդպիսի թուրքերի միջոցով տարածել ճշմարտությունը, որ պատմությունը հստակ դառնա: