Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
Արտառոց, առնվազն ոչ սովորական իրողություն է, երբ երկրի վարչապետի մակարդակով հայտարարվում է Հայաստանի դեմ վարվող «հիբրիդային պատերազմի» մասին, որի մի նպատակ Նիկոլ Փաշինյանը ազդարարում է «հող հանձնելու» հարցը լուծելն ու պատասխանատվությունը 2018-ից հետո եկած իշխանության վրա դնելը, իսկ մյուս նպատակը՝ «հող հանձնելուց» հետո այդ իշխանությանը հեռացնելը: Միևնույն ժամանակ, 2018 թվականից ի վեր Նիկոլ Փաշինյանն արել է բազմաթիվ այդօրինակ ոչ սովորական, արտառոց հայտարարություններ, որոնք կարող են հնչել քաղաքական այլ գործիչների, փորձագետների, քաղաքագետների, տարբեր հանրային ու քաղաքական դերակատարների շուրթերից, սակայն ոչ պետական առաջին դեմքի:
Բանն այն է, որ պետության առաջին դեմքի մակարդակով այդպիսի գնահատականների կամ արձանագրումների պարագայում պետք է հաջորդի այդ խնդիրները լուծելուն ուղղված քայլերի ամբողջություն: Այդ կապակցությամբ հարցի պատասխանն էլ Փաշինյանը փորձում է տալ իր գրառման մեջ, նշելով պետական ինստիտուտների, պետական կառույցների չկայացածության մասին: Այլ կերպ ասած, դրանով նա փորձում է «կանխավ» պատասխանել հարցերի, որոնք քաղաքացիների, հանրային տարբեր շրջանակների մոտ առաջացնելու էր իր գրառումը և որոնք չէր կարող չպատկերացնել գրառումն անելիս: Այն է, ինչու՞ չեն գործադրվում բավարար ջանքեր «հիբրիդային պատերազմի» այսպես ասած ներքին շահառուներին բացահայտելու, չեզոքացնելու, «հինգերորդ շարասյան» գործունեությունը կանխելու համար, ինչու՞ չի գործադրվում «պողպատե մանդատը»: Այդ մասին հարցերը բավականին շատ են Նիկոլ Փաշինյանի ֆեյսբուքյան գրառման մեկնաբանությունների դաշտում, նաև շատ են հնչում արտաֆեյսբուքյան արձագանքներում: Ահա դրանց «կանխավ» պատասխանն էլ նա տալիս է գրառման մեջ, խոսելով պետական համակարգի, պետական ինստիտուտների չկայացածության մասին: Ընդ որում, ասել, թե դա ճշգրիտ կամ իրական արձանագրում չէ, մեղմ ասած հնարավոր չէ:
Հայաստանում պետական ինստիտուտները եղել են առավելապես ցուցանակային, արարողակարգային բնույթի, իսկ համակարգը աշխատեցրել է կոռուպցիոն մոտիվը, այսինքն կոռուպցիոն ինստիտուցիոնալությունը, այլ ոչ թե պետական: Ամբողջ հարցն այն է, որ ինստիտուտը լոկ կառուցվածք չէ, ինստիտուտը լոկ մարմին չէ, լոկ շենք և շինություն չէ, լոկ պաշտոնների համակարգ և որոշակի հիերարխիա չէ, այլ նախ և առաջ մտածողություն, ավանդույթ, արժեհամակարգային որոշակի ընդհանրություն: Չկա դա՝ չի կարող լինել կայուն և կենսունակ որևէ ինստիտուտ: Ահա թե ինչու է կենսունակ, ինստիտուցիոնալ եղել կոռուպցիան: Որովհետև այն ունեցել է այդ մտածողական և արժեհամակարգային, ավանդութային հիմքը: Եվ ավելի քան երկու տասնամյակ Հայաստանում խորացվել է հենց դա, այլ ոչ թե քայլեր են արվել դա չեզոքացնելու և պետական ինստիտուտների մտածողական ու արժեհամակարգային հիմք ձևավորելու համար:
Հետևանքն այն է, որ Հայաստանում պետությունը չի աշխատել, այլ ընդամենը ծածկել է կոռուպցիոն կվազիպետության աշխատանքը, եղել դրա քող: Այլապես, երկրում իրավիճակը բացարձակապես չէր կարող հասունանալ հեղափոխության անհրաժեշտության և անխուսաափելիության , հեղափոխության հնարավորության աստիճանի: Իսկ ի՞նչ է արել Նիկոլ Փաշինյանը հեղափոխությանը հաջորդած տարիներին, այդ պետական կառավարման համակարգը շտկելու, կայացնելու համար: Այն, որ հետհեղափոխական կառավարման եռամյա շրջանում եղել են շոշափելի բացթողումներ ու վրիպումներ, կասկածից վեր է: Բայց, թերևս նույնքան անկասկած է այն, որ մեկ, երկու, երեք կամ հինգ տարին անգամ բավարար չեն մինչև ուղն ու ծուծը կոռումպացված համակարգը ապամոնտաժելու և իրապես աշխատող պետական համակարգի, պետական ինստիտուցիոնալ մեխանիզմի վերածելու համար: Առավել ևս, որ «հիբրիդային պատերազմի» շահառուները գործնականում կանգ չեն առել որևէ վայրկյան, և թերևս որևէ վայրկյան չեն թուլացրել իրենց ինստիտուցիոնալ կարողությունները, թեկուզ զրկված լինելով իշխանությունից: Որովհետև, ինչպես նշեցի, ինստիտուտը ոչ թե կարգավիճակով, այլ առաջին հերթին մտածողության և արժեհամակարգի, այսպես ասած աշխարհընկալման և հոգեբանության ընդհանրությամբ է ինստիտուտ, իսկ կարգավիճակը պարզապես աշխատանքային գործիք: Այստեղ առանցքային նշանակություն ունեցող գործոն է և այն, որ թավշյա հեղափոխության արդյունքում Հայաստանում ընդդիմությունը ոչ թե իշխանության է եկել որպես ինստիտուտ, այլ որպես տարաբնույթ հավաքականություն: Որովհետև մինչ այդ Հայաստանում ձևավորված չի եղել ինստիտուցիոնալ ընդդիմություն իր արժեհամակարգային և գաղափարական հիմքով: Հայաստանի խնդիրների խորքային լուծումը պետք է փնտրել այդտեղ: