Օրերս Ավստրիայի մայրաքաղաք Վիեննայում տեղի է ունեցել միջուկային ծրագրի հարցով Իրանի և միջազգային գերտերությունների համատեղ հանձնաժողովի նիստը: Բանագնացների նպատակն է վերականագնել 2015 թվականի միջուկային համաձայնությունը, որն Իրանը կնքել է «5+1» անվամբ խմբի հետ: Դրանում են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հինգ մշտական անդամներ Միացյալ Նահանգները, Մեծ Բրիտանիան, Ռուսաստանը, Ֆրանսիան և Չինաստանը, գումարած եվրոպական գերտերություն Գերմանիան:
Իրանահայ քաղաքական մեկնաբան Սահակ Շահմուրադյանի խոսքերով՝ Վիեննայում Իրանի և «4+1» խմբի միջև բանակցությունների յոթերորդ փուլը մեկնարկել են նոյեմբերի 29-ին, այն պայմաններում երբ ԱՄՆ-ն ուղղակիորեն չի մասնակցում բանակցություններին իսկ մյուս կողմից Վաշինգտոնը հայտարարել է, որ դեմ է Իրանի կողմից հայտարարված ուրանի հարստացման գորընթացին, սակայն Թեհրանը հայտարարել է որ չնայած ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի հռետորաբանությանը և տնտեսական ճնշումներին, այս փուլի բանակցություններին մասնակցել է արևմուտքի կողմից սահմանված բազմակողմանի ու բազմաշերտ պատժամիջոցները չեղարկելու նպատակով և այդ ուղղույամբ նաև ակնհատ է Իրանի դաշնակից երկրների հատկապես Ռուսաստանի ու Չինաստանի աջակցութամբ՝ մեծացել են Իրանի դեմ ԱՄՆ-ի միակողմանի պատժամիջոցների վերացմանն ուղղված աջակցությունները.«Իրանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Սաիդ Խաթիբզադեն անդրադարձել է Վիեննայում Իրանի դեմ ԱՄՆ-ի պատժամիջոցները չեղարկելու նպատակով Իրանի և «4 +1» խմբի բանակցությունների մեկնարկին հավելելով.«Իրանի բանակցային թիմը ժամանել է Վիեննա՝ ապահովելու պատժամիջոցների չեղարկումը, և այն, ինչ տեղի է ունենում Վիեննայում, կենտրոնացած է պատժամիջոցների վերացման վրա»:Ինչպես հայտնի է Իրանի 13-րդ կառավարությունը ՀԳՀԾ-ի հարցով Վիեննայի ընդհատված բանակցություների 7-րդ փուլն է մտել լուրջ վճռականությամբ, և ընդգծել է, որ եթե 4+1 խումբը ևս վճռակամ ու լուրջ մոտեցում որդեգրեն Իրանի միջուկային և տնտեսական պահանջների նկատմամբ և ժամավաճառ լինելու փոխարեն, փորձեն Իրանի դեմ սահմանված պատժամիջոցների չեղարկմանը, ապա բանակցությունները կարող են որոշակի և կողմերի համար գոհացուցիչ արդյունքի հանգել։ Ուստի Վիեննայի բանակցություններում ընդունելի արդյունքի հասնելը կախված է բազմաթիվ բաղադրիչներից»,-«Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում ասաց Շահմուրադյանը:
Նրա դիտարկմամբ՝ անցյալ բանակցությունների փորձը ցույց է տվել, որ Իրանի վր աարևմտյան պետությունների կողմից գործադրվող ճնշումները և ՄԱԳԱՏԷ-ի տեսուչների երկողմանի զեկույցները, որի նպատակն է ստիպել Իրանին ՀԳՀԾ-ի շրջանակում լիովին վերականգնել իր նախկին պարտավորությունները առանց միջուկային համաձայնության մեջ նշված Թեհրանի շահերի երաշխավորելու, անկասկած լինելու է ապարդյուն. «Իսկ 4+1 խումբի և դրան անուղղակի մասնակցող ԱՄՆ-ը հիմնականում Իրանից պահանջում են դադարեցնել ուրանի հարստացման գորունեությունը և երաշխավորել միջուկային զենքի հասանելիության ձգտումներից հրաժարվելու միտումները։ Վիեննայի բանակցություններում Իրանի Իսլամական Հանրապետության նպատակներից են՝ ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների լիովին չեղարկումը, երաշխավորվալ որ ԱՄՆ-ը այլևս չի փորձի լքել Միջուկային համաձայնագիրը, իսկ բանակցող կողմերը պետք է երաշխավորեն Իրանի իրավունքը միջուկային էներգիայիցօ գտվելու անշրջելի արձանագրված փաստը:
Իհարկե պետք է ընդգծել, որ այս շրջանի բանակցություններում ակնհայտ է բանակցություններին մասնակցող կողմերի հատկապես Իրանի և ԱՄՆ-ի տեսակետների որոշակի տարբերությունը: Այդ տարբերությունը կարող է բացասաբար անդրադառնալ բանակցությունների նպատակաուղղված ընթացքի վրա և նույնիսկ հանգեցնել բանակցությունների ձախողման:Ռուսաստանի և Չինաստանի համատեղ դիրքորոշումը վկայում է, որ այս երկրներն աջակցում են Թեհրանի տեսակետներին ու պատժամիջոցները չեղարկելու պահանջին:
Եվրամիությունը և Եվրոպական երեք պետություններ Գերմանիան, Ֆրանսիան և Մեծ Բրիտանիան,նույնպես համաձայն են որոշ պայմաներում բավարարել տնտեսական շրջափակումները չեղարկելու Իրանի պահանջը: 2021 թվականի սեպտեմբերին Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության Գլխավոր ասամբլեայի 65-րդ նստաշրջանում Եվրամիության կողմից հրապարակված համատեղ հայտարարության մեջ ընդունվել է ՀԳՀԾ-ից ԱՄՆ-ի միակողմանի դուրս գալու հետևանքները և նշվել, որ հակաիրանական պատժամիջոցների չեղարկումը կենսական նշանակություն ունի միջուկայի նհամաձայնագրի պահպանման և կողմերի շահերը երաշխավորելու համար»:
Այս համատեքստում, ըստ մեր զրուցակից հարկ է նշել, Վիեննայում տեղակայված միջազգային կազմակերպություններում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Միխայիլ Ուլյանովն օրերս հայտարարել է, որ Ռուսաստանը դեմ է Վիեննայի բանակցություններում Իրանի հետ բախվելու ԱՄՆ-ի «B պլան»-ին. «Անշուշտ «B պլան»-ը Իսրայելի տեսակետներին մոտ տարբերակն է, ըստ որի Արևմուտքը և հատկապես ԱՄՆ-ը ավելի էն կոշտացնում իրենց դիրքորոշումը Իրանի միջուկային ծրագրի նկատմամբ և դա նույիսկ կարող է հանգել ռազմական գործողությունների իրականացմանը Իրանի միջուկային օբյեկների վրա։ Միևնույն ժամանակ Չինաստանի մոտեցումը ևս համընկնում է Մոսկվայի տեսակետներին և այդ ուղղությամբ երկու մեծ տերությունները աշխատում են Իրանի շահերի ապահովման և պատժամիջոցների մասնակի, փուլ առ փուլ կամ նույիսկ լիովին չեղարկման տարբերակի օգտին։ Վիենայի միջուկային բանակցությունների 7-րդ փուլում Իրանի բանակցող թիմը և Թեհրանը նաև ԱՄՆ-ից պահանջում են երաշխիքներ՝ որ Սպիտակ տունը չփորձի այլևս դուրս գալ ՀԳՀԾ-ից և ընդունել Իրանի դեմ սահմանված բոլոր պատժամիջոցները միանգամայն չեղարկել։
Ուլյանովն ասել է.«Վաշինգտոնի պաշտոնյաները կասկածում են բանակցությունների հաջողությանը և, ըստ երևույթին,հնրավոր է նոր պատժամիջոցներ կիրառվեն Թեհրանին կատմամբ»:
Ռուսդիվանագետը նաև ասել է.«Նման հայտարարությունները չեն օգնի նոր սկսված բանակցություններում դրական մթնոլորտի ստեղծմանը, և մենք մեր տեսակետները հստակ հայտնել ենք ԱՄՆ պաշտոնյաներին»:
Միևնույն ժամանակ Իրանի իշխանությունների համար շատ կարևոր է պատժամիջոցների չեղարկման վերաբերյալ անհրաժեշտ երաշխիքներ ստանալ ԱՄՆ-ից, և այն որ Վաշինգտոնում իշխանությունների հերթական փոփոխությամբ Սպիտակ տունը կրկին չորոշի դուրս գալ միջուկային գործարքից ու նորպատժամիջոցներ սահմանել Իրանի նկատմամբ»:
Մեր զրուցակցի խոսքերով՝ ներկայումս «4+1» խմբի, հատկապես՝ Եվրոպական երեք անդամները(Գերմանիա, Ֆրանսիա և Մեծ Բրիտանիա) հստակ մոտեցում ունեն ՀԳՀԾ-ն պահպանելու համար: Իրանի տեսակետից նաև այս համաձայնության շարունակվելը հնարավոր է ԱՄՆ-ի հակաիրանական պատժամիջոցների չեղարկման Թեհրանի պահանջի իրագործմամբ. «Սակայն ըստ երևույթին ԱՄՆ-ը այլ տեսակետ է հետապնդում բանակցությունների արդյունքներից և բոլոր ճնշման լծակները օգտագործելով փորձում է Իրանին պարտադրել ընդունել ուրանի հարստացման գործունեությունը դադարեցնելու պահանջը։
Եթե Վաշինգտոնը նոր պահանջներ ներկայացնելով և անտեսելով Իրանի պահանջները խոչնընդոտի Իրանի նպատակի իրագործումը, ապա ըստ իրանցի պետական պաշտոնյաների և իշխանության պնդումների դրա հետևանքների համար պատասխանատու են լինելու ԱՄՆ-ը և «4+1» խմբի անդամ արևմտյան երկրները: Սա նշանակում է որ Իրանը ամեն գնող փորձելու է իր տեսակետը հաստատել Վիենայում կայացած միջուկային բանակցություններում և հասնել պատժամիջոցները չեղարկելու նպատակին, հակառակ դեպքում Իրանը կշարունակի իր ուրանի հարստացման և միջուկային օբյեկտների զարգացման աշխատանքները։
Այս բարդ ու համարյա անելանելի գործընթացներում ակնկալել, որ Իրանը միակողմանիորեն կկատարի ՀԳՀԾ-ի իր պարտավորությունները՝ առանց Եվրոպական և ամերիկյան կողմի պարտավորությունների կատարման, գոնե իրանցիների տեսակետից անտրամաբանական է: Թեհրանը հայտարարել է, որ Վիեննայի բանակցություններում ԱՄՆ-ի կողմից իռացիոնալ պահանջների պնդումը, անկասկած, չի ազդելու իր շահերն ու իրավունքները պաշտպանելու Իրանի որոշման վրա»:
Մյուս կողմից, Շահմուրադյանի խոսքերով, Վաշինգտոնը և Թել-Ավիվը թերևս մեկը լավ ոստիկանի իս մյուսը վատ ոստիկանի դերում սակայն համարյա միաձայն այմ տեսակետն են պնդում և Իրանից պահանջում են դադարեցնել իր միջուկային օպյեկտներում ուրանի հարստացման աշխատանքը և ձգտել վերադառնալ ՀԳՀԾ-ի իր նախկին պարտավորություններին. «Հենց այս տեսակետների տարբերությունը և բանակցող կողմերի միջև առաջացած փոխըմբռնման ճեղքը կարող է ավելի բարդացնել Վիենայի այս փուլի բանակցությունները։ Այժմ պետք է սպասել, թե այս ուղղությամբ առկա մարտահրավերներով ու ակնկալիքներով, Վիեննայի բանակցությունները որքանո՞վ կարող են հանգեցնել գործադրման հնարավորությամբ քաղաքական որոշումների՝ պատժամիջոցներն ամբողջությամբ չեղարկելու համար, իսկ մյուս կողմից ԱՄՆ-ի պահանջների ֆոնին բոլոր կողմերի միջև փոխհամաձայնության հասնելու հնարավորությունը>>:
