«Ես լիովին համոզված եմ, որ միայն քաղաքական երկխոսությունը կարող է հանգեցնել կայուն կարգավորման։ Դա պահանջում է նաև Հայաստանում և Ադրբեջանում քաղաքացիական հասարակության համախմբում, կամուրջներ կառուցելու և հաշտեցմանն ուղղված ջանքերի աջակցում», հայտարարել է Եվրոպայի Խորհրդի նախագահ Շարլ Միշելը, ելույթ ունենալով ԵՄ Արևելյան գործընկերության քաղաքացիական հասարակության պլատֆորմի ֆորումի ժամանակ: Շարլ Միշելը կազմակերպել է Բրյուսելում սպասվող Փաշինյան-Ալիև հանդիպումը, որը տեղի կունենա ԱԳ Վեհաժողովի շրջանակում, դեկտեմբերի 15-ին:
Առիթ եմ ունեցել խոսելու այն մասին, որ Բրյուսելի «միշելյան» նախաձեռնությունը ավելի շուտ թերևս միտված է Արևելյան գործընկերության ծրագրի քաղաքական կշիռը բարձրացնելուն, ինչի համար հայ-ադրբեջանական հակամարտությանն առնչվող նախաձեռնությունը ավելի շուտ առիթ է, միջոց, քան նպատակ: ԱԳ քաղաքացիական պլատֆորմի ֆորումի ժամանակ հնչած Միշելի ելույթում ուրվագծվում է դրա առնվազն մի բաղադրիչ՝ քաղաքացիական հասարակության աշխուժացում: Եվ այստեղ իհարկե բուն խնդիրը Ադրբեջանն է: Ադրբեջանում խոսել քաղաքացիական հասարակության մասին, որպես հանրային-պետական կյանքի ինստիտուտ, նշանակում է խոսել դեմոկրատական Ադրբեջանի մասին, որտեղ չկա նախագահի ցմահ ինստիտուտ, չկա կառավարող ալիևյան կամ ալիև-փաշաևյան կլանային տանդեմ: Մյուս կողմից, Միշելը հազիվ թե չիմանա այդ մասին: Հետևաբար առաջանում է առնվազն երկու հարց: Երբ նա խոսում է կայունության գործում քաղաքացիական կառույցների համախմբման մասին, ու՞մ է համախմբելու Ադրբեջանում՝ կայունության ռեգիոնալ գաղափարի շուրջ քաղաքացիական ինստիտուտների ներգրավման համար:
Իլհամ Ալիևը դեռևս տասնամյակ առաջ գործնականում արգելեց Ադրբեջանի որևէ այսպես ասած հասարակական, ոչ կառավարական միավորի շփում ունենալ հայաստանյան կամ արցախյան գործընկերների հետ: Թե՞ Շարլ Միշելը Ալիևին առաջարկելու է այսպես ասած վերացնել արգելքը, ասելով, որ պատերազմից հետո փոխվել է իրերի դրությունը, փոխվել է ստատուս-քվոն, Ադրբեջանը լուծել է տարածքների հարցն ու արդեն կարող է այսպես ասած որոշակիորեն «բացել» քաղաքացիական շերտը և թույլ տալ դրա վերականգնում: Եվրոպայի Խորհրդի նախագահը հնարավոր է ակնկալում է, որ հայ-ադրբեջանական հարցում այդ շերտը «վերցնելով», կկարողանա բարձրացնել մի կողմից ԱԳ ռեգիոնալ դերը, մյուս կողմից այդպիսով ընդհանրապես ԵԽ դերակատարումը Կովկասում: Կստացվի՞ դա ԵԽ նախագահի մոտ, բարդ է ասել: Ի՞նչ քաղաքական գին կուզի Ալիևը Եվրամիությունից՝ «քաղաքացիական» բաղադրիչի դիմաց: Բանն այն է, որ, եթե ադրբեջանական քաղաքացիական բաղադրիչը լինելու է ոչ այլ ինչ, քան ալիևյան թելերով կառավարվող մի «խամաճիկային» մեխանիզմ, ապա հազիվ թե դրանից որևէ լավ բան դուրս գա կայունության համար: Այլապես, Միշելն իհարկե լավ բան է ասում, որ հանուն ռեգիոնալ կայունության պետք է ձևավորել նաև քաղաքացիական շերտերի երկխոսություն: Ամբողջ հարցն այն է, որ Ադրբեջանում պետք է լինի այդպիսի շերտ, որ հնարավոր լինի դիտարկել երկխոսության հեռանկարը, այն էլ ինքնուրույն օրակարգով, այլ ոչ ալիևյան օրակարգի «քաղաքացիական փաթեթավորմամբ»:
