«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է տնտեսագետ Արմեն Քթոյանը
Հունվար-օգոստոսի տվյալներով, Հայաստանի տնտեսական աճի տեմպերը նվազել են. տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 4,9 տոկոս: Ինչով է դա պայմանավորված:
Ճիշտ չէ ասել՝ դանդաղում է, որովհետև այնպես չէ, որ արագ էին տեմպերը, հիմա էլ դանդաղեցին: 5,2 տոկոսից 4,9 տոկոս դառնալը որակական տարբերություն չի տալիս: Տնտեսությունը վերականգնվում է նույն որակով, նույն տրամաբանությամբ, նույն գործոնների հիման վրա հիմնվելով, ինչպես նախորդ ամիսներին: Մի ամիս կարող է տնտեսական ակտիվությունը մի քիչ բարձր լինի, մյուս ամիս՝ մի քիչ ցածր: Ըստ էության, նույն տրամաբանությամբ, նույն միտումներով է տնտեսությունը շարունակում առաջ գնալ: Տեղի է ունենում դանդաղ վերականգնման պրոցես: Այդ վերականգնման րդյունքում մենք վերադառնալու ենք այն կետին, որտեղից սկսվեց այս ամենը, իսկ այդ կետը չի կարելի ասել, որ մեզ համար ցանկալի կամ հեռանկարներ ստեղծող կետ է: Նույնիսկ եթե տնտեսությունը ծավալային ցուցանիշներով վերականգնվի, մենք բազմաթիվ անելիքներ ունենք: Գլխավոր խնդիրը զարգացման նոր հետագծի վրա դուրս գալն է: Եթե շատ խոշոր առումով վերցնենք, տնտեսությունը տարիներ շարունակ գտնվում է զարգացման նույն հետագծի վրա՝ թե կառուցվածքի տեսանկյունից, թե մրցունակության գործոնների տեսանկյունից շատ քիչ բան է փոխվել: Պետք է ռազմավարական գործողություններ նախաձեռնել, որոնք կբերեն տնտեսության ընդհանուր տրամաբանության, կառուցվածքի, հիմնարար գործոնների փոփոխության: Այդ դեպքում տնտեսական աճը նոր որակ կունենա:
Այսինքն դեռևս տնտեսությունը վերականգնվում է շոկի՞ց:
Այո, վերականգնման փուլն է, և տնտեսությունը վերականգնվում է իրեն բնորոշ տրամաբանությամբ: Խնդիրն այն է, որ եթե մենք վերականգնմանը նոր որակ հաղորդեինք, լրիվ ուրիշ բան կլինի, բայց վերականգնվում է այն, ինչ կորցրել ենք կամ անկում է ապրել: Այսինքն նույն ձևի մեջ ենք, որակական տեղաշարժ չունենք: Չեմ պատկերացնում՝ այս փուլում ինչպիսին կլինի դա, որովհետև որակական տեղաշարժը նոր տեխնոլոգիաների, ներդրումների, ինչու չէ, նաև կոմունիկացիոն ուղիների կամ տարածաշրջանային զարգացման նոր տրամաբանության մեջ կարող է դիտվել: Մենք հիմա ունենք այն տնտեսությունը, որն ունեինք 5 տարի առաջ, 10 տարի առաջ՝ իր մրցունակությամբ, պարամետրերով: Իհարկե, ինստիտուցիոնալ առումով որոշ փոփոխություններ կան, նախաձեռնվել են, բայց դրանք դեռ այն որակը չեն հաղորդում, որը մենք ցանկանում ենք: Բացի այդ, համավարակով և պատերազմով պայմանավորված փոփոխությունների տեմպերը զգալի անկում ապրեցին և հանրության մոտ արդեն հիմա ուրիշ գերակայություններ են: Շատ դժվար կլինի հանրությանը նորից բերել այդ զարգացման տրամաբանության մեջ:
Վերջին շրջանում դրամի արժևորում է նկատվում, ի՞նչ գործոններ են ազդում դրամի նման վարքագծի վրա:
Դրամի արժևորումը տարբեր գործոններով է պայմանավորված: Գլխավոր տրամաբանությունն այն է, որ շրջանառության մեջ ավելանում է արտարժույթի քանակը, արտարժույթի առաջարկի որոշակի առաջանցիկ աճ կա շուկայում, ինչը բերում է դրամի արժևորման: Արտարժույթի առաջարկի առաջանցիկ աճը տարբեր գործոններով է պայմանավորված. Մենք ունենք արտահանման առաջանցիկ աճ ներմուծման նկատմամբ, նաև արտաքին պարտքի գործոնը կա: Այսինքն այսօր շուկայում կա արտարժույթի որոշակի քանակություն, և արտարժույթի առաջարկը ավելի արագ է աճում, քան պահանջարկը: Դրա արդյունքում ունենք նման իրավիճակ: Դրանից զատ, մի կողմից դա հետպատերազմյան ճգնաժամային շոկի հետևանքների դրական ֆոնն է, երբ մենք ունեցանք կտրուկ արժեզրկում դրամի, մյուս կողմից էլ որոշակի ճշգրտման պրոցես է: Մեր արտարժութային շուկան փոքր է և համեմատաբար փոքր ծավալի արտարժույթի մուտքը շուկա, կարող է փոխարժեքի վրա զգալի ազդեցություն ունենալ: Մյուս կողմից տնտեսության վերականգնումն իր դերն է ունենում, դրսից սկսում են եկամուտներ գալ ավելի արագ տեմպերով: Այլ երկրներում տնտեսությունների ակտիվացման ֆոնին մենք արձանագրում ենք առևտրային հարաբերությունների վերականգնում, ակտիվացում, ինչը նորից արտահանման առաջանցիկ աճի ձևով է արտահայտվում: Նաև սեզոնային հանգամանքը կա. մսի, մտուղ-բանջարեղենի արտահանման ամիսներն էին: Դա ևս արտարժույթի մյուտքի սեզոնային աճին է համապատասխանում, ինչը ևս փոխարժեքի վրա նմանօրինակ ազդեցություն կարող է ունենալ: Իրականում փոխարժեքի ձևավորումը տարբեր գործոնների արդյունք է, մեզ մոտ հիմա որոշակի ճշգրտման պրոցես է և դրա համար աստիճանաբար դրամը վերականգնում է իր դիրքերը, որոնք կորցրել էր նախորդ ամիսներին, ինչը տնտեսության վերականգնմանը զուգահեռ տեղի ունեցող պրոցես է:
