«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԿԲ նախկին նախագահ Բագրատ Ասատրյանը:
– Պարո՛ն Ասատրյան, միջազգային ֆինանսական շուկաներում տեղի ունեցող իրադարձություններն ինչպե՞ս եք գնահատում, և ի՞նչ հետևանքներ դրանք կունենան:
– Միջազգային շուկաներում արտառոց բան տեղի չի ունենում: Իհարկե, կատարվածը մեծ ցնցում կարելի է համարել, վերջին շաբաթվա ընթացքում հիմնական շուկաներում`ԱՄՆ-ի, Արևելքի, ասիական, մինչև 10% տատանումներ եղան, ցնցումներն ամենուրեք էին, սակայն ամենածավալունը թերևս ԱՄՆ-ում էր: Պատճառները երկուսն են. նախ՝ հիմք հանդիսացավ ԱՄՆ պարտքի հետ կապված աղմուկը: Ընդ որում, պարտքի խնդիր չի եղել երբեք: Սա սովորական, ավելի շատ քաղաքական, վարչական խնդիր էր, քան ֆինանսական և տնտեսական: Բայց սա հետևանքներ առաջացրեց, գնահատող գործակալություններից Standard & Poor’s-ը ԱՄՆ վարկանիշն իջեցրեց, այն դեպքում, երբ Նահանգները, ի թիվս մի շարք երկրների, միշտ բարձրագույն վարկանիշն է ունեցել: Այսօր Ֆրանսիայի վարկանիշն ավելի բարձր է, քան ԱՄՆ-ինը, բայց եթե տնտեսությունները համեմատենք, նժարն, անխոս, ԱՄՆ-ի կողմն է: Ամեն դեպքում, ֆինանսական շուկաներում ինդեքսների անկումը սարսափելի չէր: Նույն Դոու Ջոնսը, Նասդաքը դեռ մնում են ավելի բարձր մակարդակի վրա, քան 2008-ի մեծ ճգնաժամից առաջ էին: Ի վերջո, և ամենակարևորն այն է, որ տնտեսությունում առկա են դրական միտումներ: Տեղաշարժերի առումով կան որոշ ապրանքատեսակների գների տատանումներ. ոսկու գինն է թռիչք գրանցել. 1 ունցիան՝ 1800 դոլար, որը, սակայն, դեռ չի հասել պատմական առավելագույնին: Հիշեցնեմ միայն, որ 1970-ականների վերջին այն համադրելի գներով մոտ 1 ունցիայի համար 2000 դոլար էր կազմում: Այլ ապրանքատեսակներից առանձնացման կարիք ունի նավթը, որի գնի նվազումը նման իրավիճակում զարմանալի է, որովհետև երբ ֆինանսական շուկաներում ցնցումներ են լինում, և փողի փախուստ է տեղի ունենում, սովորաբար նյութական ակտիվների գները բարձրանում են: Ոսկու, նավթի, պղնձի և այլ ռազմավարական բնույթի ապրանքատեսակների մասին է խոսքը, բայց այս անգամ հակառակ երևույթը եղավ. անկում ապրեցին և՛ նավթի, և՛ պղնձի գները, ինչը որոշակի ազդեցություն կարող է ունենալ նաև մեր տնտեսության վրա։
– Համաշխարհային ճգնաժամի 2-րդ ալիքը որքանո՞վ է հավանական: Հայաստանի տնտեսության վրա այն ի՞նչ ազդեցություն կունենա:
– Համոզված եմ, որ ճգնաժամի նոր ալիքի մասին հարցադրումները հիմնավոր չեն: Սա ընդամենը ֆինանսական շուկայում տեղի ունեցող իրադարձություններ են, որ լուրջ են, բայց ոչ ավելին: Ընդամենը 1-2 շաբաթ հետո կտեսնենք, որ այլ դրսևորումներ չեն լինելու:
Հայաստանի պարագայում վիճակը երկակի է. մի կողմից մեր երկիրն այնքան էլ կապ չունի համաշխարհային տնտեսության հետ կամ կապերն առանձնահատուկ են, որի պարագայում, անգամ եթե ճգնաժամ լինի, մենք 1-2 տարի հետո դրա դրսևորումները կտեսնենք: Ընդ որում, դա էլ հարցական է, ասում են՝ բան էլ չունենք, որ կորցնենք: Սակայն մյուս կողմից այդ չեղած տնտեսությունը շատ խոցելի է` վկա աննախադեպ անկումը: Համենայնդեպս, մենք անմիջապես ոչ մի բան չենք զգա, որովհետև Հայաստանը նման է լեռներում ծպտված մի գյուղակի, ձյունը դրել է, ճանապարհները փակվել են, հաղորդակցություն չկա, ու մինչև գարունը չգա, ձյունը չհալչի, հայտնի չէ՝ ինչ է լինելու: Իհարկե, առանձին գործոններ պետք է որ իրենց ազդեցությունը թողնեն, բայց այստեղ էլ արդեն մեր տնտեսության առանձնահատկություններն են դրսևորվում: Օրինակ՝ նավթի գների էական անկում է տեղի ունեցել, վերջին ամիսների ընթացքում միջազգային շուկաներում նավթի գնի շուրջ 20%-ոց անկում է արձանագրվել, բայց հայ սպառողը դրա դրսևորումը չի տեսել, բենզինի գինը գարնանային թանկացումներից հետո մնացել է անփոփոխ: Պատճառը հայտնի է և բազմիցս նշվել է՝ մենաշնորհներ, օլիգարխիա, իսկ վերևում դեռ չեն որոշել գներն իջեցնել: Նախագահն, ասում են, արձակուրդում է, մինչև չգա, մինչև չկարգադրի, գները չեն փոխվելու: Թվում է, թե որոշակի ազդեցություն կարող է թողնել պղնձի գնի նվազումը: Օգոստոսի 5-ին պղնձի բորսայական գինը 9.5 հազ. դոլար էր՝ տոննայի դիմաց, այսօր՝ 8,8 հազ. դոլար է, փաստորեն, մոտ 10% տատանում է եղել: Բայց դա էլ մեր տնտեսության վրա էական ազդեցություն չի ունենա, միայն որոշ փոփոխություն կարող են կրել տնտեսական ցուցանիշները: Իրականում պղնձի գնի տատանումներն ազդում են այն անձանց վրա, ովքեր այդտեղից ստանում են գեր-գեր-գերշահույթներ, որի մակարդակը մի քիչ կնվազի: Մեր հասարակությունը, մեր բյուջեն, ըստ էության, պղնձի հանքերի ծավալուն շահագործումից շահույթ չի ստանում:
Աշխարհում ճգնաժամեր, բնականաբար, էլի կլինեն: Դա տնտեսության զարգացման տրամաբանությունն է, եղել է, կա և կլինի: Հայաստանում մի քիչ այլ վիճակ է, նախ՝ ճգնաժամը դեռ ավարտված չէ: Այն, ինչ եղավ 2008-ին աշխարհում և 2009-ին ծավալուն ազդեցություն ունեցավ Հայաստանի տնտեսության վրա, դեռ չի ավարտվել: Թեև մենք ունենք տնտեսական ցուցանիշների դրական շարժ, բայց մենք դեռ հեռու ենք նախաճգնաժամային ցուցանիշներից և զարգացման ներկայիս տեմպերով միայն 2014-2015 թթ. կհասնենք նախաճգնաժամային մակարդակին: Բացի այդ, առանձին ոլորտներում, մասնավորապես շինարարության ոլորտում, բացասական միտումները դեռ շարունակվում են: Հայաստանում այսօր ևս տեղի է ունենում կյանքի որակի տեսանելի նվազում: Չի կանխվել ճգնաժամի հետևանքներից ամենավտանգավորը` գնաճը, որն անցած տարի մոտ 10% էր, այս տարի այդ մակարդակը պահպանվում է: Մենք կարող ենք խոսել ճգնաժամից դուրս գալու մասին միայն այն դեպքում, երբ մի շարք զարգացումներ լինեն, առաջընթաց արձանագրվի, բայց ակնհայտ է, որ Հայաստանում նահանջը շարունակվում է: Թե դա երբ կկանխվի՝ արդեն կախված է քաղաքականությունից: Իշխանությունների կողմից շատ քիչ բան է ձեռնարկվել այս վիճակը շտկելու համար: Ավելի շատ խոսում են, քան անում: Ես չեմ տեսել քիչ թե շատ խելամիտ մի ծրագիր, որը կոչված էր ճգնաժամի հաղթահարմանը:
– Պարո՛ն Ասատրյան, եթե, այնուամենայնիվ, ճգնաժամի 2-րդ ալիք լինի, մեր տնտեսության ո՞ր ճյուղերն առավել շատ կտուժեն դրանից:
– 2008-ի ճգնաժամի սկզբերում մի անեկդոտ էին պատմում, հիշեցնեմ.
Ճգնաժամն ըստ հերթականության երկրներն է այցելում, բացում է այս մեկի դուռը, մտնում է՝ ավերում, արձանագրում, բացում է մյուսը՝ ավերում, ցուցակի մեջ անունը ջնջում, բացում է Հայաստանի դուռը, նայում է ցուցակին, տարակուսած ասում է՝ ես ե՞րբ եմ այստեղ եղել:
