Հետպատերազմյան հայաստանյան քննարկումներում հաճախ է հանդիպում միտքը, որ Հայաստանը մոտ երկու տասնամյակ ձգեց արցախյան կարգավորումը, ինչի հետևանքով իրավիճակը հասավ պատերազմի: Ընդ որում, ուշագրավը և թերևս տարակուսելին այն է, որ այդ միտքն արտահայտող որոշակի շրջանակներ կարող են նաև քննադատել այն մտքերը, որոնց հեղինակները Հայաստանի իշխանությանը մեղադրում են 2018-ից հետո բանակցությունը տապալելու, փակուղի մտցնելու և այդպիսով պատերազմ հրահրելու համար: Այդ պնդումների հանդիման նրանք էլ կարող են հայտարարել, որ չի կարելի պատերազմի համար պատասխանատվությունը դնել Հայաստանի վրա, պատերազմը սկսել են Թուրքիան ու Ադրբեջանը, ոչ թե հրահրել է Հայաստանը: Բայց, երբ խոսվում է 20 տարի ժամանակ բաց թողնելու և չկարգավորելու մասին, դա նույնպես պատասխանատվությունը Հայաստանի վրա թողնել է, պարզապես ոչ թե հետհեղափոխական, այլ նախահեղափոխական կամ հետ 1998-ական իշխանության վրա:
Մինչդեռ, 1998-ից հետո ձևավորված իշխանության վրա կարելի է դնել թերևս Հայաստանի մի շարք խորքային խնդիրների և անարդյունավետ կառավարման պատասխանատվություն, բայց ոչ արցախյան հարցը չկարգավորելու: Որովհետև, Արցախի հարցի կարգավորումը միայն առերևույթ էր կախված Հայաստանից և Ադրբեջանից: Այդ հարցը աշխարհաքաղաքական դիմակայության հարց է, աշխարհակարգի փլուզմամբ ձևավորված, և թերևս միայն նոր աշխարհակարգի ձևավորումով «լուծում գտնելիք»: Որոշողը, թե ինչ է փոխզիջվելու, ինչպես, ում գերազդեցությամբ, որ տերության ռազմավարական հետաքրքրությունների ծիրում, Հայաստանն ու Ադրբեջանը չէին, այլ նվազագույնը՝ ԱՄՆ-ը ու Ռուսաստանը, հարակից մի շարք այլ ուժային կենտրոններով: Մեծ հաշվով, հենց այդ տրամաբանությունն է Հայաստանում նաև դարձել 1998-ի, ինչպես նաև 1999-ի հոկտեմբերի 2-ի հնարավորության խորքային հիմք: Ըստ այդմ, Հայաստանն ու Ադրբեջանը թերևս «դատապարտված» էին պատրաստվել պատերազմի, համենայնդեպս այն աշխարհաքաղաքական իրողությունների և դրանց հասունացման տրամաբանության շրջանակում, որում ապրել է Կովկասը արցախյան առաջին պատերազմից հետո, որում ապրել է աշխարհհը ընդհանրապես:
Ադրբեջանը Հայաստանին «գերազանցել» է այդ իրավիճակը գիտակցելու հարցում: Հայաստանը ժամանակը բաց է թողել, բայց ոչ թե իրենից կամ առնվազն բոլորովին միայն իրենից չկախված կարգավորման չհասնելու, այլ բաց է թողել աճող մարտահրավերներին ու պատերազմի հեռանկարին բավարար համաժեքությամբ և արդյունավետությամբ չպատրաստվելու ժամանակ: Մեծ հաշվով, այսօր էլ չի փոխվել իրավիճակը սկզբունքորեն: Փոխվել է ստատուս-քվոն, բայց իրավիճակի տրամաբանությունը չի ենթարկվել սկզբունքային փոփոխության, ըստ այդմ Հայաստանի համար թերևս առանցքային խնդիրը ժամանակ շահելն է, կայուն ժամանակ շահելը և ուժեղանալը, իհարկե ամենևին ոչ խաղաղության օրակարգի հաշվին, որովհետև, հակառակը Հայաստանի համար չունի ոչ մի էֆեկտիվություն:
