Հայաստանում մեծ արձագանք է գտել ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասի հայտարարությունը, թե հայ-ադրբեջանական սահմանի իրավիճակն ու սադրանքները սպառնում են ՀԱՊԿ անդամ Հայաստանի անվտանգությանը:
Այդ հայտարարությունը, որ հնչել է Զասի՝ Հայաստան այցի ընթացքում, դիտարկվում է այն տրամաբանությամբ, թե «սառույցը շարժվեց»: Իրականում, սակայն, չի շարժվել ոչինչ, որովհետև Զասի հայտարարությունը խոշոր հաշվով չի պարունակում որևէ սկզբունքային նոր դիրքորոշման բաղադրիչ: Զասը խոսել է ոչ միայն Հայաստանի, այլև Կովկասի անվտանգության մասին և խոսել նաև իրավիճակը քաղաքական մեխանիզմներով կարգավորելու հնարավորության սպառված չլինելու մասին: Գուցե Զասի հռետորաբանության մեջ կա որոշակի երանգի փոփոխություն, բայց դա պայմանավորված է ոչ թե իրավիճակի կամ ՀԱՊԿ դիրքորոշման, տրամադրվածության, այլ ընդամենը Զասի գտնվելու վայրի փոփոխությամբ: Նա Հայաստանում է, ըստ այդմ՝ փոքր-ինչ խոսում է այդ գտնվելու վայրից բխող բառակազմությամբ:
Անհրաժեշտ է արձանագրել պարզ իրողություն, որ ՀԱՊԿ-ը չի կարող սկզբունքորեն փոխել իր դիրքորոշումը հայ-ադրբեջանական սահմանի իրավիճակի հանդեպ, քանի դեռ չկա սկզբունքային փոփոխություն ՀԱՊԿ անդամ պետությունների և Ադրբեջանի երկկողմ հարաբերություններում: Իսկ այդ հարցում դիրքորոշումների փոփոխություն ոչ միայն չկա, այլ մենք տեսնում ենք Բելառուսի նախագահ Լուկաշենկոյի անվերջ ռևերանսները Բաքվի ղեկավար Ալիևի հասցեին: Այդպիսով, Հայաստանի հանրությանը թերևս անհրաժեշտ է վերանալ Զասի հայտարարությունների գերագնահատման ռեժիմից և զբաղվել Հայաստան-ՀԱՊԿ փոխհարաբերության կամ հարաբերության շուրջ առավել խորքային քննարկումներով, որոնք կարտացոլեն եվրասիական ռեգիոնի անվտանգային համակարգի լայն տրանսֆորմացիան և Հայաստանի տեղը դրանում:
Անկասկած է, որ եվրասիական ռեգիոնում ծավալվում են անվտանգային համակարգի վերափոխման լոկալ էական փոփոխություններ և միտումներ՝ մերձավորարևելյան ուղղությամբ, Միջին Արևելքի ուղղությամբ, միջինասիական-կենտրոնասիական ռեգիոնի ուղղությամբ: Ընդ որում, ՀԱՊԿ շրջանակում այդ միտումների արձանագրումը տեղի է ունեցել դեռևս տարիներ առաջ, Ղազախստանի նախագահ Նազարբաևի շուրթերով, որը առաջարկել էր ստեղծել ԵԱՀԿ օրինակով եվրասիական անվտանգային մեծ կազմակերպություն: Նուրսուլթան Նազարբաևը փաստացի ազդարարել էր, որ տարիներ անց ՀԱՊԿ լինելու է եվրասիական անվտանգային միջավայրին բացարձակապես անհամարժեք կազմակերպություն, ըստ այդմ՝ առաջանալու է նոր ձևաչափի հրամայական: Ներկայումս այդ գործընթացը, այսպես ասած, լոկալ ծավալումների փուլում է: Աֆղանստանից ԱՄՆ-ՆԱՏՕ զորքի դուրսբերումը փլուզում է միջինասիական համակարգը:
4
Իրաքում ԱՄՆ նախաձեռնությամբ փորձ է արվում ձևավորել միջին և մերձավորարևելյան ռեգիոնալ ձևաչափ, որտեղ կքննարկվեն անվտանգային հարցեր և փոխհարաբերություններ՝ ընդհուպ իրարամերժ դիրքորոշումներով երկրների միջև: Ահա այդ պայմաններում հայ հասարակական-քաղաքական մտքի համար ՀԱՊԿ ընթացիկ վարքագիծն այլևս պետք է լինի անցնող, անցած էտապ և Հայաստանի հասարակական-քաղաքական միտքը պետք է քննարկի եվրասիական անվտանգային համակարգի ձևաչափերի և դրանցում Հայաստանի տեղի ու դերի հարցերն ավելի լայն և ժամանակային ու տարածական երկարաժամկետ հեռանկարով: Այլ կերպ ասած, Հայաստանն այդ առումով այլևս պետք է պատրաստ լինի վաղվան, իսկ այսօր ստանալիք՝ ՀԱՊԿ առումով, Հայաստանը թերևս չունի: Ընդ որում, հատկանշական է, որ այդ ակնարկը կար նաև ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարին ուղղված Հայաստանի պաշտպանության նախարարի հանդիմանական հայտարարության մեջ՝ մենք ձեզ «երեկ» էինք սպասում: Այլ կերպ ասած, ՀԱՊԿ Հայաստանի համար արդեն անցյալ է, այսօր և վաղը Հայաստանին անհրաժեշտ է պատրաստ լինել ռեգիոնալ մեծ վերափոխումների՝ ունենալով դրանց բազմազան սցենարային գնահատականներ:
