Հայաստանում բավականին նկատելի դինամիկայով հասունանում է հասարակական-քաղաքական մի «դիսկուրս», որի այսպես ասած մեխը Հայաստանի անցումն է անվտանգային-արտաքին քաղաքական համակարգային մի հունից մեկ այլ հուն, որը ձևակերպվում է այլընտրանքի տրամաբանության ներքո: Առերևույթ, ամեն ինչ ոչ միայն տրամաբանական, օրինաչափ, օբյեկտիվ և ընդհուպ կենսական անհրաժեշտություն է, այլ րոպե առաջ թվացող հրամայական: 44-օրյա պատերազմից հետո քանդվել է Հայաստանի անվտանգային երեք տասնամյակի համակարգը: Ընդ որում, քանդվել է ոչ միայն ֆիզիկապես, այլ նաև ակնառու է դարձել դրա քաղաքական անհամարժեքությունը եղած և հասունացած մարտահրավերներին, ընդհանրապես համաշխարհային միտումներին և հեռանկարներին: Հայաստանի ռազմա-քաղաքական անվտանգային ռուսական կամ եվրասիա-ռուսական հովանոցը իրականում պատառոտված է, կամ պարզապես գոյություն չունի, խաբկանք է, իսկ իրականում ոչ թե հովանոց է, այլ եվրասիա-թյուրքական սեղմվող օղակ:
Ըստ այդմ, պետք է ժամ առաջ դեն նետել այդ օղակն ու գտնել նոր լուծումներ, այլընտրանքներ: Բայց, տրամաբանական այդ հրամայականից հետո գալիս է առանցքային հարցը, կապված ինչպեսի հետ: Այդ հարցը իր հերթին բախվում է մի քանի ենթահարցերի: Օրինակ, արդյո՞ք Հայաստանը իր առկա խնդիրներով հանդերձ ունի բավարար այլընտրանքային առաջարկ, որը «հաշվեկշռում» ավելի կչեզոքացնի ռիսկերը, քան կառաջացնի նոր ռիսկեր: Չէ՞ որ պետք է նկատի ունենալ մի նուրբ և առանցքային հանգամանք՝ Ռուսաստանի գործոնը: Ի վերջո, անկասկած է, որ Ռուսաստանը ձեռքերը ծալած չի սպասելու կամ հետևելու, թե երբ է Հայաստանը իրեն թողնելու կամ հրելու մի կողմ, կամ երկրորդ պլան, ձեռնամուխ լինելով այլընտրանքի համար տարածություն բացելուն: Չէ՞ որ այդ տարածությունը բացվելու է Ռուսաստանի հաշվին: Իհարկե, դա Հայաստանի հոգսը չէ, այլ Ռուսաստանի: Բայց, դա առերևույթ: Միթե՞ կա ողջախոհ մարդ, որը չի հասկանում, որ Ռուսաստանը Հայաստանի հարցում իր ամբողջ ազդեցությունը գործի է դնելու իր տարածության հաշվին որևէ այլընտրանքի տեղ չզիջելու համար: Իսկ այդ հարցում Ռուսաստանի լծակները մեղմ ասած շատ են, թե արտաքին, թե ներքին: Ըստ այդմ, օրինակ, առաջանում է հարց՝ կտրուկ շարժումներ անելու պարագայում, կարո՞ղ է արդյոք այդպիսի այլընտրանքը Հայաստանի համար արժենալ շոշափելի տարածքներ: Հետո իհարկե միջազգային հանրությունը տասնամյակներ կարող է դատապարտել այդ տարածքների որևէ զբաղեցում, ինչպես, ի դեպ, դատապարտում էին Ադրբեջանի պարագայում, կոչ անելով վերադարձնել շրջանները: Բայց, Բաքուն ի վերջո դա կարողացավ անել միայն ռեգիոնալ պատերազմով: Սակայն, այստեղ խնդիրը միայն այն չէ, որ Հայաստանն այլընտրանքի խնդիրները լուծի առանց նոր կորուստների, որոնց մասշտաբն ու ծավալը կարող է լինել անկանխատեսելի:
Ի վերջո, Հայաստանին կարող են նաև այլևայլ տեխնոլոգիական և մեթոդաբանական ճնշումներով պարզապես ավելի խորը թաղել անայլընտրանք ռեժիմում, երբ միակ հույսը կմնա ընդամենը այն, որ ավելի գլոբալ մակարդակում Արևմուտքը կլուծի Ռուսաստանի և Թուրքիայի հարցն ու Հայաստանին կընձեռնվի ազատության նոր պատմական շանս: Բայց, ողջամիտ չի կարող լինել նստել ու այդ շանսին սպասելը: Հայաստանն ինքը պետք է իրենից հասանելիքն անի այդ շանսը մոտեցնելու, այլընտրանքային հնարավորությունը առավելագույնս նվազեցված ռիսկերի միջավայրով ձևավորելու համար: Պարզապես, այլընտրանքի հարցում գրեթե զրոյական միջավայրից հիմնարար քաղաքականություն կառուցելը Հայաստանը պետք է սկսի նախադրյալների, հիմքի, բազայի ձևավորումից: Ու, որպեսզի այդ ամենը «օրորոցում» չբախվի խեղդվելու վտանգին, Հայաստանին պետք է շարժվել հանգիստ, զուսպ, առանց Եվրաատլանտյան գործընկերների, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ հանդեպ ունեցած չափազանցված սպասումների և առանց նրանց հետ աշխատանքը Ռուսաստանի հետ բախման տրամաբանության դաշտ բերելու: Այդ իմաստով, բախման, շահերի հակադրությունը իհարկե առանց այդ էլ կա, միևնույն է կա, և ոչ ոք, առավել ևս Ռուսաստանում հիմար չեն՝ դա չնկատելու համար: Բայց, ամբողջ խնդիրն էլ այն է, որ առավել ևս այդ դեպքում Հայաստանից պահանջվում է անկյունները առավելագույնս հարթեցնելու ոսկերչական ջանք: Մենք առանց այդ էլ շատ բան ենք կորցրել, նոր կորուստների ռիսկով ինչ-որ հարց լուծելու համար, առանց այդ հարցի բացարձակ երաշխիքի: Ի վերջո, իհարկե հակառակն էլ կորուստների բացառման երաշխիք չէ, բայց, հենց այդ իմաստով Հայաստանին այսօր առավել քան պետք է դիվանագիտական-քաղաքական ոսկե միջինը, զգայական ծայրահեղությունների փոխարեն:
