Սահմանային իրավիճակի լարման ֆոնին բնականաբար աշխուժանում են Հայաստանի անվտանգային համակարգի և արտաքին քաղաքական այլընտրանքների մասին խոսակցությունները, դիտարկելով ռուսական անկեսնունակ համակարգի փոխարինման հարցը տարբեր ասպեկտներով: Այլընտրանքների մասին խոսակցության, լրջմիտ դիսկուրսի ծավալումը Հայաստանի համար ռազմավարական նշանակության հարց է: Ի վերջո կարևոր է թերևս արձանագրել մի բան, որ Հայաստանի համար այլընտրանքի, դիվերսիֆիկացիայի արդյունավետ քաղաքականության հիմքը պետք է գցվի հենց լրջմիտ դիսկուրս ծավալելու միջոցով, որտեղ շատ կարևոր են ռացիոնալ մի քանի արձանագրումներ: Նախ, իռացիոնալ է մտածել, թե Հայաստանի այլընտրանքը Ռուսաստանը Չինաստանով, ԱՄՆ-ով, Ֆրանսիայով կամ Ավստրալիայով փոխարինելն է: Ըստ այդմ, այդ համատեքստում խոսակցությունները կամա, թե ակամա անլրջացնում են Հայաստանի համար կենսական նշանակության հեռանկարի կայուն հիմքի ձևավորման գործընթացը:
Մյուս արձանագրումն այն է, որ այլընտրանքի մասին խոսելիս մենք պետք է նկատի առնենք, որ խոսում ենք բավականին երկարատև, հետևողական, համառ աշխատանք պահանջող խնդրի մասին, որտեղ արագ լուծումները որքան գայթակղիչ, նույնքան անիրատեսական են, կամ, դրանց իրատեսականության բաղադրիչները անկասած Հայաստանի դաշտում չեն և կախված են ուժային կենտրոնների միջև ուժերի հարաբերակցությունից և դրանից բխող նրանց վարքագծից: Մյուս արձանագրումը թերևս պետք է լինի այն, որ մենք չպետք է տրվենք պատրանքի, որ աշխարհաքաղաքական ուժային որևէ կենտրոն մեզ նայում է բարի, որևէ այլ կենտրոն՝ չար աչքով: Բոլորը մեզ նայում են իրենց շահերի պրիզմայով, դա օբյեկտիվ իրողությունն է, հետևաբար մենք էլ մեր անվտանգային այլընտրանքները դիտարկելիս պետք է դրանց վեկտորները չափենք այն շահերով, որ կարող են ունենալ այդ վեկտորների հասցեատեր պետությունները: Այլ կերպ ասած, մենք պետք է հասկանանք և առավելագույնս հստակ ձևակերպենք ոչ միայն այն, թե ինչ ենք մենք ուզում, այլ նաև, թե ինչ են ուզում այս ռեգիոնում և մեզանից այն ուժային կենտրոնները, որոնց հետ մենք կառուցում ենք անվտանգային երկարաժամկետ հարաբերություններ կամ մտադիր ենք կառուցել, աշխատել այդ ուղղությամբ: Ի վերջո, այդ դիսկուրսը մենք պետք է զտենք ավելորդ զգայական և գեղագիտական բառապաշարից ու հռետորաբանությունից և առավելագույնս մոտեցնենք այսպես ասած մաթեմատիկական տրամաբանության, այսինքն չոր «թվեր», չոր հաշվարկ: Եվ թերևս առանցքայինը:
Երբ մենք խոսում ենք այլընտրանքի, բազմազանության ու դիվերսիֆիկացիայի մասին, մենք ոչ միայն չպետք է դրանից դուրս թողնենք համահայակական ռեսուրսը և շրջանակը, այլ ավելին՝ մենք պետք է դիտարկենք այն որպես «ճարտարապետական առանցք» և բացառիկ մեխանիզմ, որը թույլ կտա բարդ աշխարհում գտնել մանևրի առավելագույն «փափուկ» միջավայրը: Ըստ այդմ, թերևս ժամանակն է վերանայել Սփյուռք-Հայաստան հարաբերության մեխանիզմը և այն համապատասխանեցնել աշխարհաքաղաքական մարտահրավերներին: Խոսքը աշխարհաքաղաքական փաթեթավորման մասին չէ, այլ մշակումների հիմքում չափման, պրիզմայի, որից պետք է բխեն աշխատանքային օրակարգերը: Անկասկած է թերևս, որ Գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակի մեխանիզմը նոր իրողություններում Հայաստան-Սփյուռք հարաբերության բավարար մեխանիզմ չէ: Սա չի նշանակում ավտոմատ վերադարձ Սփյուռքի նախարարության, բայց արդիական մեխանիզմի հարցը հրամայական է:
