Եվրամիությունն ու ԱՄՆ-ը վճռական են տրամադրված ԵՄ արևելյան գործընկերների ինքնիշխանության, անկախության և տարածքային ամբողջականության հարցում և կաջակցեն Ուկրաինայի, Վրաստանի ու Մոլդովայի բարեփոխումների ուղուն: Այդ միտքը արտահայտել են Եվրամիությունն ու ԱՄՆ, համատեղ Վեհաժողովի արդյունքում: Եվրամիության երկրների ղեկավարներն ու ԱՄՆ նախագահ Բայդենը Վեհաժողովի շրջանակում քննարկել են ԱՄՆ-ԵՄ հարաբերության հեռանկարը, հատկապես այն ֆոնին, որ հարաբերությունը բավականին լարվել էր Դոնալդ Թրամփի նախագահության շրջանում:
ԱՄՆ-ԵՄ Վեհաժողովի արդյունքում կողմերը հայտարարում են ԱՄՆ վերադարձի մասին, ինչը նշանակելու է նաև ԵՄ-ԱՄՆ հարաբերության կանոնավորում և վերադարձ արժեհամակարգային ընդհանուր պլատֆորմի: Ահա այդ իմաստով հատկանշական է, որ Եվրամիության ու Նահանգների Վեհաժողովի արդյունքում արված հայտարարությունը ներառում է նաև Կովկասը, Կովկասի երկրները, նաև Եվրամիության Արևելյան գործընկերության ծրագիրը, որի վեց անդամներից երեքը հենց Կովկասի երկրներն են: Արևելյան գործընկերության ծրագիրը ներառում է հետխորհրդային վեց երկրներ՝ Մոլդովա, Ուկրաինա, Վրաստան, Բելառուս, Հայաստան, Ադրբեջան: Վրաստանը, Մոլդովան և Ուկրաինան ստորագրել են Ասոցացման համաձայնագիրը: Հայաստանը հետ է նրանցից, բայց առաջ է Բելառուսից և Ադրբեջանից:
2017 թվականի նոյեմբերին Հայաստանը ստորագրեց ԵՄ հետ գործընկերության համապարփակ համաձայնագիրը, որն ուժի մեջ մտավ 2021 թվականի մարտի 1-ին, Եվրամիության երկրներում վավերացման գործընթացի ավարտից հետո: Սակայն, հատկանշական է այն, որ Հայաստանում այդ իրողությունը արժանացավ բավականին թույլ քաղաքական ուշադրության և անդրադարձի: Իհարկե հետպատերազմյան Հայաստանում օրակարգը և տրամադրությունները բոլորովին այլ են, այլ մարտահրավերներով թելադրված, ու Եվրամիության հետ համապարփակ համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու հանդեպ պասիվ վերաբերմունքը որոշակիորեն օբյեկտիվ է:
Մյուս կողմից սակայն, Հայաստանում սուբյեկտիվորեն թերագնահատվում է այդ խնդրի կարևորությունը անվտանգային միջավայրի կայունացման լայն համատեքստի տեսանկյունից: Ի վերջո, հարկ է նկատի առնել մի հանգամանք, որի մասին խոսել եմ բազմիցս: Հայաստանի շուրջ ռեգիոնալ պատերազմի օղակը սեղմելու գործընթացը սկսվել է կամ հանգուցային, վճռորոշ փուլ է մտել հենց Հայաստանի եվրաասոցացման գործընթացն ու 2013 թվականին նախատեսված դրա նախաստորագրումը արգելափակելով և Հայաստանին գիշերային հայտնի շրջադարձը պարտադրելով: Անվտանգությունը նյութա, ռազմա-տեխնիկական և միջավայրային լայն համալիր է, որի կարևորագույն դետալներ են ոչ միայն սպառազինության տեսակները, այլ նաև քաղաքական մեխանիզմները, որոնք ձևավորելու համար պահանջվում են տարիներ: 2013 թվականի գործընթացը տրամաբանական հանգրվանի հասցնելու դեպքում, դրա ռազմա-քաղաքական էֆեկտը Հայաստանի համար մեծ հավանականությամբ կարող էր տեսանելի լինել տարիներ անց, այդպիսով նպաստելով նաև Կովկասում ռեգիոնալ պատերազմի զսպման հնարավորության ընդլայնմանը, եթե ոչ ռիսկի ամբողջական զսպմանը: Ընդ որում, նենգափոխումից կամ թյուրըմբռնումից խուսափելու համար հարկ է նկատել, որ խոսքն այն մասին չէ, թե Եվրամիությունը ճանաչելու էր Արցախխի անկախությունը, այն էլ 12 հազար քկմ տարածքով: Խոսքն այն մասին է, որ խնդրի ռազմական լուծումը կբացառվեր ոչ միայն խոսքով, այլ ռեգիոնում շահերի բալանսավորվածության ավելի մեծ աստիճանով: Անկասկած, հետահայաց դիտարկումները ցանկացած դեպքում ստացվում են հիպոթետիկ, բայց ամբողջ հարցն այն է, որ պրակտիկայում հենց Եվրաասոցացման գործընթացից Հայաստանը ընդգծված կոպտությամբ կտրելով, առանց ռուս-թուրքական, եվրասիա-թյուրքական աքցանի ու օղակի մեջ, սեղմելով այն ոչ թե տարեցտարի, այլ ամսեամիս: Այդ ամենն անշուշտ անցյալ է, սակայն դեռևս կարևոր, քանի որ դրանից քաղած դասը մեզ պետք է տա ներկայի ու ապագայի համար արդյունավետության հնարավորությունները շոշափելու և ռիսկերը նվազեցնելու դաս: Այդ իմաստով, եթե Եվրամիությունն ու ԱՄՆ իրենց համար առաջնահերթ են դիտարկում նաև Կովկասի կայունությունը, Հայաստանի համար դա ողջունելի գործոն է:
Մյուս կողմից սակայն, շատ կարևոր է, թե ինչ քայլեր են դիտարկվում այդ կայունությունն ապահովելու համար, որովհետև դրանք պետք է լինեն գործնական և պարունակեն մի կողմից Կովկասի ժողովրդավարությունների ներուժը բարձրացնելուն ուղղված գործողություններ, քանի որ դրանք են երկու՝ ամբողջատիրական և սուլթանական ռուս-թուրքական ռեժիմների գլխավոր թիրախները, մյուս կողմից գործողություններ, որոնք այդ երկու ռեժիմներին կզսպեն իրենց քայլերի և հակագործողությունների կարողության հարցում: