Մայիսի 9-ի առիթով հայաստանյան սոցցանցերի տրամադրությունն ու բովանդակությունը հավելյալ ներկայացնելու և նկարագրելու կարիք թերևս չկա, միանգամայն հասկանալի պատճառով: Միևնույն ժամանակ, ակնառու էր գերիշողը՝ Շուշի, մենք դեռ վերադառնալու ենք, դու դեռ վերադառնալու ես: Բարոյահոգեբանական մակարդակում դա շատ կարևոր շեշտադրում է, որը ներկայումս անկասկած բավականին զգայական և «հում» է, այն իմաստով, որ Շուշիի վերադարձը կամ վերադարձը Շուշի տեղի է ունենալու ոչ թե կրկնվող խոսքերի, այլ շատ կոնկրետ գործի և այդ իմաստով թերևս մեր նորագույն պատմության չկրկնվելու պայմանով: Ի՞նչ իմաստով չկրկնվելու: Բանն այն է, որ մենք Շուշի վերադառնալու համար նախ պետք է ՄՆԱՆՔ, հաստատուն մնանք Հայաստանի և Արցախի այն տարածքներում, որոնք գտնվում են մեր ձեռքում, բառի բուն և պատկերավոր իմաստով՝ որոնցում մեր ճակատագիրը և որոնց ճակատագիրը գտնվում է մեր ձեռքում:
Շուշի վերադառնալու համար մենք պետք է հաստատուն մնանք Մարտակերտում, Մարտունիում, Ստեփանակերտում, Արցախի, Հայաստանի գյուղերում, Գյումրիում, Վանաձորում, Կապանում, Գորիսում, Մեղրիում ու Երևանում: Ավելին, մենք ոչ միայն պետք է հաստատուն մնանք, մենք պետք է Շուշի վերադառնալու համար նախ վերադառնանք Հայաստան և Արցախ՝ արտերկրի այն քաղաքներից, ուր մեկնել ենք զանազան պատճառներից ելնելով, ուր մեկնել ենք աշխատանք գտնելու, հարստանալու կամ գոյություն պահպանելու, ուր փախել ենք՝ անարդարությունից կամ սոցիալական ծանր վիճակից: Եթե տեղի չունենա այդ մեծ վերադարձը, և եթե մենք չլուծենք ՄՆԱԼՈՒ մեծ հարցը, Շուշի վերադարձը կդառնա հերթականը, ինչպես վերադարձը Կարս, Անի, Վան, կամ պատմական հայրենիքի որևէ այլ կտոր: Ավելին, մենք այսօր չէինք ունենա Շուշի վերադարձի կամ Շուշիի վերադարձի ցավագին խնդիրը, եթե Շուշիի ազատագրումից և մեր պատմական հաղթանակից հետո ապրեինք ՄՆԱԼՈՒ, Հայաստան ու Արցախ վերադառնալու տրամաբանությամբ, եթե այդ հաղթանակից քառորդ դար անց Հայաստանի բնակչությունը ոչ թե իջներ անգամ 3 միլիոնի հոգեբանական շեմից, այլ հասներ 4 միլիոնի շեմին՝ գոնե, իսկ հաղթանակած ու ազատ Արցախում ապրեր ոչ թե 150 հազար, այլ նվազագույնը 300-400 հազար մարդ, ընդ որում ապրեր կենսագործունեության այնպիսի պայմաններում, որոնք օրինակելի կլինեին ընդհուպ միջազգային մակարդակում: Այդ ամենի փոխարեն, մենք հանգստացել ենք հաղթանակի վրա, իսկ որոշ մարդիկ բարեհաջող կապիտալիզացրել այդ հաղթանակը, դարձրել այն իրենց համար «անցաթուղթ» դեպի իշխանություն և բիզնես, վերածել կոռուպցիոն սխեմաներով պետության ռեսուրսը մսխող իրողությունների «կամուֆլյաժ», և «վերադարձել» Հայաստանը աշխարհի չափման «խորհրդային միջավայր», որովհետև այդ միջավայր էր վերադառնում նաև Ռուսաստանը:
Մենք վերադարձել ենք այդ միջավայր, դրանից բխող բոլոր հետևանքներով՝ տնտեսական, քաղաքական, ռազմա-քաղաքական, սոցիալ-հոգեբանական, մշակութային, ժողովրդագրական: Եվ այդ ամենի ցավագին գագաթնակետը դարձավ մեզ պարտադրված պատերազմը, որտեղ «խորհրդային», իմա՝ եվրասիական միջավայրը ոչ միայն որևէ կերպ չի պաշտպանել կամ աջակցել Հայաստանին, այլ հակառակը՝ արել է այդ ամենն Ադրբեջանի ուղղությամբ, գործակցելով նաև Թուրքիայի հետ, ինչպես Խորհրդային Ռուսաստանն էր անում դար առաջ, կնքելով Մոսկվայի ու Կարսի պայմանագրերը և դրանցով սակարկելով հայկական տարածքներն ու սուբյեկտությունը: Մենք պետք է վերադառնանք Հայաստան և Արցախ, որպեսզի կառուցվի Շուշի վերադարձի ճանապարհը, կամ որպեսզի կառուցենք ճանապարհը, որով վերադառնալու է Շուշին: Դա համառ աշխատանքի, հայության՝ համայն հայության ստեղծագործական ներուժն ու բազմազանությունը հայկական պետականության վերքաղաքական զարգացմանը ծառայեցնելու խնդիրն է, դա հայկական ինքնիշխանությունը համահայկական վերքաղաքական գաղափար դարձնելու խնդիրն է:
